Uygulamalı Davranış Analizine Dayalı Bir Programın Otizm Tanılı Bir Çocukta Uygulanması Süreci(Poster Bildiri)

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİNE DAYALI BİR PROGRAMIN OTİZM TANILI BİR ÇOCUKTA UYGULANMASI SÜRECİ

Evren Evrim Önal (*)

ELMIS-ER Uluslararası Özel Eğitim Kongresi – Poster Bildiri (Haziran 2013)

GİRİŞ

Otizm; çeşitli alanlarda zorluklarla karakterize olan; sosyal etkileşim, iletişim ve sınırlı ya da yineleyici ilgi ve davranış alanlarındaki sorunlarla kendini gösteren nöro-gelişimsel bir bozukluktur (Kırcaali-İftar, 2012).

Yirminci yüzyılın başlarında, aralarında en çok konuşulan ve hatırlanan bilim adamı olan John B.Watson’ın da bulunduğu, davranışçı kuramın temelleri atılmıştır. Skinner ve diğerleri davranışın temel ilkelerini ana hatlarıyla belirtmiştir. Davranışın deneysel analizi Skinner’in çalışmaları ile 1938 yılında başlamıştır. Skinner, davranışın temel ilkelerinin, eğitim-öğretim, din, devlet, hukuk ve psikoterapi gibi insanın karmaşık yaşam alanlarına yararlı bir şekilde adapte edilebileceğini vurgulamıştır (Cooper, 1987; Schult&Schultz, 2002).

Araştırmacılar, davranışın temel ilkelerinin insanlara uygulanabilir olduğunu göstermiş ve daha sonra ortaya çıkacak olan uygulamalı davranış analizinin temellerini oluşturmuşlardır. 1960’lı Yıllarda birçok araştırmacı büyük bir çabayla davranışçı ilkeleri uygulamaya başlamışlardır (Cooper, 1987).

Lovaas, otizmin bazı çocuklarda üstesinden gelinebilir bir farklılık olduğunu öne süren ilk uzmandır (Kırcaali-İftar, 2012). Lovaas, 1960’lı yıllarda, daha sonra “Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim” olarak adlandırılan uygulamalı davranış analizine dayalı modeli geliştirmeye başlamıştır. Lovaas Tekniği, Ayrık Deneme Öğretimi (ADÖ - Discrete Trial Training)  olarak da bilinmektedir. Ayrık Deneme Öğretimleri, ABA ilkelerine dayalı bir tekniktir. Lovaas, ayrık denemeleri göz kontağı kurmak gibi çok basit becerilerden sosyal beceri, dil becerileri gibi çok karmaşık becerileri kapsayan geniş bir yelpazeyi gelişimsel geriliği olan çocuklara öğretmek için kullanmıştır (Lovaas, 1987; Lovaas, 2003; Cooper, 1987). Lovaas, otizmli çocuklar üzerinde yaptığı araştırmanın sonucunda haftada 30-40 saat DTT alan çocukların %80’inin normal gelişim gösteren yaşıtlarıyla akademik eğitim alabilecek düzeye geldiğini gözlemlemiştir (Lovaas, 1987; Lovaas, 2003). Lovaas’nın geliştirdiği öğretim modeli, tüm dünyada pek çok ailenin ve çocuğun yaşamının aydınlanmasına öncülük etmiştir.

Uygulamalı Davranış Analizi, diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında başarısını deneysel araştırmalarla bilimsel olarak gösteren bir yöntemdir (Kırcaali-İftar, 2012). Yapılan araştırmalar, programa erken yaşta başlayan ve haftada 30-40 saatlik bire bir yoğun eğitim alan çocukların yarısına yakınının, eğitimlerinin geri kalanını yaşıtlarıyla birlikte kaynaştırma ortamlarında sürdürebildiklerini göstermiştir (Cooper, 1987; Lovaas, 2003; Lovaas, 2005). Etkililikleri araştırmalarca desteklenen eğitimler sunulduğunda, otizmi olan bireyler önemli gelişimler göstermektedirler (Lovaas 1987; Lovaas, 2003; Lovaas, 2005).

AMAÇ

Bu çalışmada, Mayıs 2009-Eylül 2011 tarihinde, yoğun bir biçimde UDA programı uygulanmış olan otizm tanılı bir erkek çocuğuna dair gelişmeleri sunmak amaçlanmıştır.

OLGU

C., 17 Ağustos 2005 Düsseldorf Almanya doğumlu bir erkek çocuktur. Eylül 2008’de Londra’da anaokuluna ve sözel ifadenin olmaması üzerine dil terapisine başlamıştır. Can’ın ana dili Türkçe, eğitim aldığı dil İngilizce olduğundan, dil terapisi yarı Türkçe yarı İngilizce uygulanmıştır. Toplam 100 seans dil terapisi almış ve bunun yanı sıra PECS (Picture Exchange Communication System – Resim Değiş Tokuşuna Dayalı İletişim Sistemi) uygulanmıştır. Çalışmanın son ayında C., bir kez birkaç kelime kullanmış ancak bir daha sözel ifade gözlenmemiştir. Anaokulundaki öğretmeninin aileyi yönlendirmesi üzerine, 2009 yılında Chelseand West Minster Hastanesi’inde otizm tanısı almıştır. Tanı konulduktan sonra C.’ın ana dilde eğitim almasının daha uygun olacağı düşüncesiyle aynı yıl Türkiye’ye taşınmış ve aynı zamanda glüten-kazein diyeti uygulamaya başlamışlardır.

Mayıs 2009 tarihinden Eylül 2011 tarihine kadar merkezimizde yoğun bir biçimde Uygulamalı Davranış Analizi(UDA) programı uygulanmıştır. Eğitim sürecine başladığı zamanda; göz teması kurmama, basit yönergelere tepki vermeme, adına tepki vermeme davranışlarının yanı sıra özellikle taklit, sözel ve bilişsel alanlarda yaşının oldukça gerisinde bir gelişim sergilemekteydi. Aynı zamanda stereotipik davranışlar(kol-omuz oynatma, el-parmakları gözüne yakın mesafede tutarak aşağı yukarı hareket ettirme, ritmik şekilde zıplayarak elindeki nesneyi yere dokundurma, parmak ucunda yürüme, gözlerini şaşı yapma, ağzını büzme, çığlık atma, zaman zaman ileri geri sallanma), işitsel(yüksek sese tepki) ve görsel(görsel ilgiler ve uğraşlar, nesneleri sıraya dizme) duyarlılıklar gözlenmekteydi. Dikkat süresi oldukça düşük, rutinlere aşırı bağlılık ve duygulanımda dalgalanmalar(nedensiz gülmeler-ağlamalar) gözlenmekteydi.

GEREÇ VE YÖNTEM

Gereç

Bu çalışmada Schopler ve ark. tarafından 1972’de geliştirilmiş olan PEP Ölçeğinin 1979’da revize edilmiş şekli olan PEP-R Ölçeği kullanılmıştır. PEP-R Ölçeği taklit, algı, ince motor, kaba motor, el-göz koordinasyonu, bilişsel ve sözel olmak üzere yedi alanda gelişimsel düzeyi; dil, oyun ve materyallere ilgi, ilişki ve duygulanım, duyusal tepkiler olmak üzere dört alanda otistik davranışların yoğunluğunu/düzeyini belirlemek amacıyla geliştirilmiş 174 maddeden oluşan bir ölçektir.

Ülkemizde Girli ve Atasoy (2000 ve 2003) tarafından yapılan çalışmalarda, güvenirliği gelişimsel alan için .98, davranışsal alan için .96, alt alanlar için ise .86 ile .97 arasında değişen yüksek değerler bulunmuştur. Gelişimsel alanda Ankara Gelişim Tarama Envanter(AGTE) ile toplamda ve ilişkili alt alanlarda (p .01 ve .05) .60 ile .88 arasında değişen; davranışsal alanda Ritvo-Freeman Skalası ile toplamda ve ilişkili alt alanlarda (p .01 ve .05) .59 ile .68 arasında değişen anlamlı ilişki bulunmuştur. Bu sonuçlar PEP-R Ölçeğinin güvenilir ve geçerli bir ölçek olarak kullanılabileceğini göstermektedir. 

Yöntem

C. ile UDA programı uygulanmaya Mayıs 2009-Eylül 2011 tarihinde, haftada 20-30 seanslık yoğun bir program ile toplam 2127 seans bireysel eğitim programı uygulanmıştır.

BULGULAR VE SONUÇ

Bulgular

Bu çalışma için C.’nin Mayıs 2009, Haziran 2010 ve Eylül 2011 tarihli Pep-r değerlendirmeleri kullanılmıştır.

(Tablo 1, Tablo 2, Tablo 3) 

Sonuç

Bu çalışma ile otizm tanılı bir çocuğun eğitiminde kullanılan Uygulamalı Davranış Analizine dayalı bir programın, çocuğun gelişimine sağladığı katkı değerlendirilmiştir.

28 Aylık bir eğitim sürecinde bu yöntemin kullanılması ile C.’nin eğitim sürecinden yararlandığı, her alandaki gelişimsel düzeyinin artış gösterdiği, Pep-r Ölçeği ile yapılan değerlendirmelerde belirlenmiştir. Yoğun bir biçimde uygulanan Uygulamalı Davranış Analizi programı ile C.’nin gelişimsel yaşının 28 aylık bir süreçte 41 ay arttığı, sözel ifade becerisini kazandığı ve programa başlamadan önce görülen stereotipik davranışların belirgin bir biçimde azaldığı gözlenmiştir.

*Uzman Psikolog & Aile Danışmanı 

Cooper, O. J., Heron, E. T. & Heward, L. W. (1987). Applied Behavior Analysis. Ohio: Merill Publishing Company.

Girli A., Atasoy S. (2000). The Study Of Reliability And The Validity Of Pep-R (A Pilot Study ). 11. National Psychology Congress. İzmir Bildiri

Girli A., Atasoy S. (2003). The Study Of Reliability And The Validity Of Pep-R. I. International Autism Symposium. İstanbul Sözel Bildiri

Lovaas, O.I.(2005). Ben Kitabı. İstanbul: Sistem Yayıncılık.

Lovaas, 0.I.(1987). Küçük Otistik Çocuklarda Davranışsal Tedavi ve Normal Eğitimsel ve Zihinsel Çalışma. Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles.

Schultz, D.,Schultz, S.E.(2002). Modern Psikoloji Tarihi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Tekin-İftar, E., Kırcaali-İftar, G. (2006). Özel Eğitimde Yanlışsız Öğretim Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Tekin-İftar, E.( 2012). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar ve Eğitimleri. Ankara: Vize Basın Yayın.