TÜRKİYEDE SOSYAL HİZMET MESLEĞİNİN BUGÜNKÜ DURUMU (ARAŞTIRMA ÖNERİSİ)

Sosyal hizmet mesleği, sosyal refah kurumunun işlevsellik kazanmasının bir gereği olarak ortaya çıkmakla birlikte genelde sosyal refah sistemi içinde sorumlu çeşitli meslek ve disiplinlerin ihtisas alanları dışında kalan faaliyetlerin yerine getirilmesi için duyulan ihtiyacın bir sonucu olarak yorumlanmaktadır. Meslekleşmenin tarihsel süreci içinde sosyal refah hizmetleri ile sanayileşmenin ilişkisi çok sık kurulmuştur. Bu ilişki içinde, 1800’lerin başında varlığından pek de bahsedilmeyen sosyal hizmet mesleği; sanayileşme ve onun doğurguları ile sıkı bir neden sonuç ilişkisi içindedir(Özdemir,2000)

Çağımız toplumlarında kalkınmanın insan unsuruna ağırlık veren sosyal hizmet; bir yönden bireyin çevresi ve içinde bulunduğu yaşam durumları ile sürekli etkileşimleri çerçevesinde, toplumsal işlevselliğini ve üyesi olduğu toplumun normatif ve sosyal değerlerine uyumunu güçleştiren engelleri ortadan kaldırarak ya da baskılarını hafifleterek kendini gerçekleştirmesine olarak sağlamayı, diğer yönden ise toplumun olanak ve koşullarını bireyin gelişmesine katkıda bulunabilecek düzeyde geliştirmeyi ve değiştirmeyi amaçlamakta olan bir meslektir(Kut,1988).

Sosyal Hizmetin Kavram ve Metodları (Concepts and Methods of Social Work, 1965, akt: Özdemir, 2000) adlı kitabın yazarı walte A. Friedlander’ın da belirttiği gibi sosyal hizmetin meslekleşme süreci yol kenarındaki yabani çiçeklerin açması gibi birden bire ve kendi kendine olmuş birşey değildir.

Meslekleşmenin en belirgin başlangıç noktası profesyonel anlamda eğitilmiş elemanlara duyulan ihtiyaç olmuştur. Bu ihtiyacın gerçekleşmesi için atılan ilk adım 1873’te Londra’da hayır derneklerinde çalışanlar için düzenlenen konferanslar olmuş, bunu 1898 de New York’ta açılan yaz okulu izlemiş ve 1899 da Amstermdam’da ilk sosyal hizmet okulu açılmıştır. Böylece söz konusu ülkelerde mesleki eğitim, sosyal hizmetlerde görev alacaklar için bir ön koşul olarak kabul edilmiş , daha sonra eğitim kurumlarının ülkeler arasında yaygınlık göstermesiyle sosyal hizmet mesleği evrensel bir nitelik kazanmıştır (Özdemir, 2000).

Davranış ve sosyal bilimleri temal alan uygulamalı bir bilim olan sosyal hizmet, mikro, mezzo ve makro düzeyde tüm insanların psiko-sosyal işlevlerini yerine getirmede ve refahlarının sağlanmasında koruyucu, geliştirici ve rehabilite edici işlevleriyle önemli bir misyona sahiptir. Ülkemizin bugün içinde bulunduğu sosyo ekonomik ve kültürel ortam nedeniyle sosyal hizmet uygulamalarına duyulan ihtiyaç ve bu bağlamdaki çalışmalar giderek artmaktadır (Bulut, 2004).

Ülkemizde sosyal hizmet eğitimi Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu tarafından verilmektedir. Verilen bu sosyal hizmet eğitimi ile mesleki formasyon kazandırma, temel bilgi, beceri ve değerlerinin aktarımının yanı sıra, sosyal hizmet uzmanlarına insan olarakta kendilerini tanıma ve geliştirme fırsatları verilir (Uluğtekin ve diğerleri, 2002, akt: Akçaoğlu ve diğerleri, 2004).

1983 yılında 24.05.1983 tarihli ve 2828 sayılı kanun ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumu kurulmuş ve o tarihte varolan tüm sosyal hizmet çalışmaları ve kuruluşları bu kurum altında toplanmıştır. Sosyal hizmet mesleğinin uygulanması açısından geniş bir yelpazeye sahip olan SHÇEK şu an Türkiye’de ki en geniş örgütlü sosyal hizmet kurumudur.

Bu bilgiler ışığında, bu araştırma ile, Türkiye’de sosyal hizmet mesleğinin bugün kü durumunu, mesleğin kurum ve kuruluşlarda uygulanabilirliğini, sosyal hizmet uzmanlarının işlevselliğini, Ankara’da SHÇEK’e bağlı sosyal hizmet kurumlarında çalışan sosyal hizmet uzmanları ile bu kurumlarda çalışan diğer meslek elemanlarının (Psikolog, Sosyolog ve Öğretmenler) sosyal hizmet mesleği ve uygulamalarına yönelik görüşlerini ortaya koymak araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Son zamanlarda sosyal hizmet mesleğine karşı geliştirilen önyargılar ve diğer meslek elemanları tarfından sosyal hizmet mesleğinin kabullenmesi aşamasında çeşitli tartışmaların yapılması ise problemin başka bir boytunu oluşturmaktadır.

ARAŞTIRMANIN AMACI:

Araştırmanın amacı Türkiye’de sosyal hizmet mesleğinin bugünkü durumunu yine bu mesleğin uygulayıcıları olan SHU ve diğer meslek elemanları psikolog, sosyolog ve öğretmenlerin bilgi görüş ve deneyimlerine başvurarak ortaya koymaktır.

Araştırmada yukarıda ifade edilen ana amaç doğrultusunda alt amaçlar aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır.

a) Sosyal hizmet kurum ve kuruluşlarında çalışan sosyal hizmet uzmanlarına yönelik alt amaçlar;

• Bazı sosyo demografik özellikleri nelerdir?
• Çalıştıkları alana ilişkin bilgi düzeylerini nasıl değerlendirmektedirler?
• Çalıştıkları alandaki rol ve görevleri konusundaki bilgileri nelerdir ve bu bilgileri edindikleri kaynaklar nelerdir?
• Üniversite eğitiminde aldıkları kuramsal biligierini alanda kullanımlarını nasıl değerlendirmektedirler?
• Çalıştıkları kurumlardaki hali hazırdaki uygulamaları nelerdir?
• Çalıştıkları kurumlardaki doğrudan ve dolaylı uygulamalar nelerdir?
• Çalıştıkları kurumlardaki ihtiyaçların karşılanmasına yönelik engellerin ortadan kaldırılması için yapılan faaliyetler ve bu doğrultuda hazırlanan projeler nelerdir?

b) Sosyal hizmet kurum ve kurululuşlarında çalışan SHU dışındaki meslek elemanlarına (Psikolog, Sosyolog ve Öğretmenler) yönelik alt amaçlar.

• Bazı sosyo demografik özellikleri nelerdir?
• Sosyal hizmet mesleğine ve uygulamalarına bakış açıları nasıldır?
• Sosyal hizmet mesleği ve uygulamalarına yönelik bilgi düzeyleri nedir ve bu bilgileri edindikleri kaynaklar nelerdir?
• Çalıştıkları kurumlardaki hali hazırdaki uygulamaları nelerdir?

ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ:

Bir araştırmanın önemi; araştırmacının kendi amacının ortaya konması; araştırmacının çalışmayı neden yaptığını tanımlamasıdır.

Bu araştırmanın yapılmasında araştırmacının kendi amacı ve varmak istediği nokta; Türkiye’de sosyal hizmet mesleğinin bugünkü durumunu; sosyal hizmet mesleğinin ne kadar işlevsel olduğunu ve sosyal hizmet uzmanlarının çalıştığı kurumlardaki işlevselliğine yönelik çalışmaları; sosyal hizmet uzmanları ve uygulamaları ile bu kurumlarda çalışan diğer meslek elemanlarının sosyal hizmet mesleği, SHU ve uygulamalarına yönelik görüşleri çerçevesinde saptamak ve analiz ederek gerek uygulama için gerekse içinde bulunulan durum ile ilgili kuramsal bilgiye yönelik, hissedilen bilgi eksikliğini gidermeye çalışmanın önemli olduğu düşünülmektedir.

Son zamanlarda sosyal hizmet mesleğinin geçerliliği ve SHU’nın işlevselliğinin sıkca tartışılması, sosyal hizmet mesleğine karşı geliştirilen önyargılar ve kuşkular bu konunun araştırılması açısından önemli olduğunu göstermektedir. Bu araştırmanın, öncelikle Türkiye’deki sosyal hizmet mesleğinin bugünkü durumunu ortaya koyan öncü çalışmalardan birisi olacağı, bilim ve meslek olarak sosyal hizmetin gelişimi açısından yapılacak diğer çalışmalara kaynak oluşturacağı ve yeni araştırmalara olanak sağlayacağı düşünülmektedir.

Literatürde sosyal hizmet mesleğinin işlevselliğini, sosyal hizmet uygulamalarının neler olduğunu ve SHU’nın kurumdaki uygulamalarıyla ilgili işlevselliğini ortaya koyan bir çalışmaya rastlanmamıştır.Araştırmanın bu açıdan bir öneme sahip olduğu düşünülmektedir.

ARAŞTIRMANIN SAYILTILARI:

Araştırma ile ilgili olarak aşağıdaki temel sayıltılar kabul edilmiştir.

• Araştırmaya katılanların doğru ve güvenilir bilgiler vereceği varsayılmaktadır.
• Sosyal hizmet alanının böyle bir çalışmaya ihtiyacı olduğu varsayılmaktadır.
• Çalışmaya katılımın gönüllü olması nedeniyle araştırmaya katılan guruptan doğru ve güvenilir bilgi elde edileceği varsayılmaktadır.
• Ankara örnekleminin Türkiye evrenini yansıtacağı varsayılmaktadır.
• Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılacak görüşme formlarının amaca ulaşmak için gerekli olan bilgileri toplamak açısından yeterli olacağı varsayılmaktadır.

ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLAR:

• Araştırma belirlenen araştırma amaçları ile sınırlıdır.
• Araştırma belirlenen problem odağıyla sınırlıdır.
• Araştırma belirlenen araştırma amaçları doğrultusunda hazırlanacak görüşme formu ile bunların kapsadığı sorular ve bunlara verilecek olan cevaplarla sınırlıdır.
• Araştırma Ankara’da SHÇEK’e bağlı kurum ve kuruluşlarından Atatürk Çocuk Yuvası, Gazi Kız Yetiştirme Yurdu, Ümitköy Huzurevi, Keçiören Kreş ve Gündüz Bakımevi, Sincan Toplum Merkezi, Keçiören Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi, Ankara Ulus Çocuk ve Gençlik Merkezi, Ankara Emek 75.yıl Yaşlı Dayanışma Merkezi, Ankara Aile Danışma Merkezi’nde çalışan SHU, psikolog, sosyolog, ve öğretmenlerle sınırlıdır.
• Araştırma bir öğretim dönemiyle (Ekim20004 - Haziran 2005) sınırlıdır.

TANIMLAR:

Araştırmada kullanılacak tanımlar işlevsel tanım şeklinde yer alacaktır.

SOSYAL ÇALIŞMA :

Bireylerin toplumda dengeli, mantıklı ve düzence istendik bir biçimde yaşayabilmelerini amaçlayan, bu yüzden bu amaca ulaşmayı önleyen ,geciktiren sorunların birey, grup ve toplum boyutunda giderilmesi ya da azaltılması yönünde yapılan dizgeli, düzenli, yöntemsel kimliği olan mesleksel çalışmalara verilen ad ve bu işlem ve içerikle çerçevelenmiş mesleğin adıdır (Tomanbay, 2000).

SOSYAL HİZMET:

William Scwartz’ın görüşüne göre her mesleğin toplum içinde özel bir işlevi vardır. Mesleklere kendisinin sorumlu tutulduğu bazı görevler verilmiştir. Bu görüşe dayalı olarak Scwartz sosyal hizmetin görevini, birey ile toplum arasında , her ikisinin karşılıklı olan doyum gereksinimlerini karşılamakta bir amaç olarak tanımlamıştır.Ancak karmaşık ve değişmekte olan bir toplumda bireyin toplumla ait ve üretken bir unsur olarak katılma arzusu ile toplumun kendi üyelerini toplumla bütünleştirmek ve onları geliştirip zenginleştirmek yeteneğinde tıkanıklara rastlanmaktadır. Sosyal hizmetin müdahalesi bu tıkanıklara; bireyin sağlık,gelişme ve toplumla bütünleşme hızına ve toplumun çeşitli unsurlarını verimli ve dinamik bir bütünde toplaması için harcadığı örgütlenmiş çabalara yöneliktir (Özdemir, 2000).

SOSYAL HİZMETLER:

Toplumdaki insan kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi ile doğrudan ilgili, toplumun sosyal refahı yönünde devletçe örgütlenmesi ve yürütülmesi gerekli görülen eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik (sosyal sigortalar ve sosyal hizmet alanları) hizmetleridir ( Tomanbay, 2000).

Sosyal çalışmamesleğinin uygulamacı elemanına verilen ad.

SOSYAL ÇALIŞMACI/SOSYAL HİZMET UZMANI:

Konusunda belirli süre eğitim görmüş, sosyal çalışma mesleğini yürüten diplomalı meslek elemanı (Tomanbay, 2000)

MÜRACAATÇI:

Meslek elemanlarının çalışma konusu olan kişilere verilen ad.

ARAŞTIRMA GRUBU:

SHÇEK’e bağlı kurum ve kuruluşlarda çalışan SHU ve diğer meslek elemanlardan araştırmaya katılmayı kabul edenlerden oluşan gurup.

YÖNTEM

ARAŞTIRMANIN MODELİ:

Araştırma tarama modelindedir. Türkiye’deki sosyal hizmet mesleğinin bugünkü durumu varolan şekliyle betimlenmeye çalışılacaktır.

Bu araştırmada tarama modeli içinde genellikle ‘genel tarama’ modeli üzerinde durulacaktır. Bu çalışmada araştırma amacına ulaşmak için Ankara İli’nde SHÇEK’e bağlı önceden belirlenmiş kurum ve kuruluşlarda çalışan SHU, psikolog, sosyolog ve öğretmenelrden araştırmaya katılmayı kabul edenler dahil edilecektir. Bu belirleme çalışmanın odağını oluşturacaktır.

Bu çalışmada genel tarama yaklaşımı içinde ilişkisel taramalarda yapılması düşünülüyor. Çalışmada iki ya da daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişimin varlığını ve/veya denencesini belirleyebilmek için de ilişkisel tarama modellerinden de yararlanacaktır.

EVREN VE ÖRNEKLEM:

Bu araştırmada araştırmanın amaçları doğrultusunda, Ankara’da SHÇEK’e bağlı kurum ve kuruşlarda (Atatürk Çocuk Yuvası, Gazi Kız Yetiştirme Yurdu, Ümitköy Huzurevi, Keçiören Kreş ve Gündüz Bakımevi, Sincan Toplum Merkezi, Keçiören Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi, Ankara Ulus Çocuk ve Gençlik Merkezi, Ankara Emek 75.yıl Yaşlı Dayanışma Merkezi, Ankara Aile Danışma Merkezi) çalışan SHU, psikolog, sosyolog ve öğretmenlerin bilgi görüş ve deneyimlerinden yararlanılacaktır.

Bu bağlamda araştırmanın evreni; Türkiye’de SHÇEK’e bağlı sosyal hizmet kurumlarında çalışan SHU, psikolog, sosyolog ve öğretmenler olarak belirlenmiştir.

Araştırmanın örneklemini ise; Ankara’da SHÇEK’e bağlı olarak hizmet veren kurumlardan Atatürk Çocuk Yuvası, Gazi Kız Yetiştirme Yurdu, Ümitköy Huzurevi, Keçiören Kreş ve Gündüz Bakımevi, Sincan Toplum Merkezi, Keçiören Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi, Ankara Ulus Çocuk ve Gençlik Merkezi, Ankara Emek 75.yıl Yaşlı Dayanışma Merkezi ve Ankara Aile Danışma Merkezinde çalışan ve verilerin toplanacağı zaman diliminde adı geçen kurumlarda çalışmakta olan SHU, psikolog, sosyolog ve öğretmenler oluşturacaktır.

Çalışmaya katılması beklenen fakat çeşitli nedenlerden dolayı çalışmaya katılmak istemeyen meslek elemanlarının da olabileceği gözönünde bulundurularak verilerin güvenirliliği açısından gönüllü katılım esas alınarak çalışmaya katılmak istemeyenler araştırmaya dahil edilmeyecektir.

ARAŞTIRMADA VERİ TOPLAMA ARACI VE VERİLERİN TOPLANMASI:

Bu araştırmada veriler Ankara İlinde SHÇEK’e bağlı sosyal hizmet kurumlarında çalışan sosyal hizmet uzmanları ve diğer meslek elemanlarından (çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, psikolog, sosyolog, fizyoterapist ve öğretmenler) araştırma amaçları doğrultusunda oluşturulan soru kağıtları aracılığıyla toplanacaktır. Ayrıca sosyal hizmet uzmanları ve diğer meslek elemanları ile yapılacak yüz yüze görüşmeler, çalışmanın yapılacağı kurumlarda yapılan gözlemler nitel veriler olarak çalışmanın değerlendirilmesinde ve toplanacak nitel verilerin anlaşılmasına, değerlendirilmesine ve yorumlanmasına katkısı olacağı düşünülmektedir.

Araştırmada veri toplamak için iki ayrı grup soru kağıdı hazırlanacaktır. Bu soru kağıtları ve içeriği aşağıda açıklanmıştır:

Form A: Ankara İlinde SHÇEK’e bağlı kurumlarda çalışan Sosyal Hizmet Uzmanları ve Uygulamaları görüşme formu: Bu form çalışmanın amacını ve odağını oluşturan Ankara İlinde SHÇEK’e bağlı sosyal hizmet kurumlarında çalışan Sosyal Hizmet Uzmanlarını tanımak ve alanlarındaki çalışmalarına ilişkin bilgi ve düşüncelerini saptamak için hazırlanacaktır. Form kimlik bilgileri, aile yapısına ait bilgiler, eğitim ve mesleğe yönelim, sosyal hizmet eğitimi, çalışma yaşamı, özgeçmişi, bilgi, ekip çalışması, uygulama ve öneriler bölümlerinden oluşacaktır. Bu form araştırmacı ile araştırma grubuna giren Sosyal Hizmet Uzmanları arasında yüz yüze bireysel görüşmeler ile doldurulacaktır.

Form B: Ankara İlinde SHÇEK’e bağlı kurumlarda çalışan diğer meslek elemanlar (psikolog, sosyolog ve öğretmenler) formu: Bu form Ankara İlinde SHÇEK’e bağlı sosyal hizmet kurumlarında çalışan adı geçen diğer meslek elemanlarının; sosyal hizmet mesleği, sosyal hizmet uzmanının uygulamaları konusundaki görüşlerini anlamak için geliştirilecektir. Form; ön bilgiler, eğitim, çalışma yaşamı, özgeçmişi, bilgi, ekip çalışması, sosyal hizmet ve uygulaması ve öneriler bölümlerinden oluşacaktır. Bu form belirtilen araştırma grubunun kendi dolduracağı biçimde hazırlanacaktır.

VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ VE YORUMLANMASI:

Uygulanan soru kağıtlarına verilen yanıtlar aracılığıyla elde edilecek veriler istatistiksel veriler aracılığıyla elde edilecektir.

Araştırmada edilecek veriler bilgisayar ortamında SPSS programı kullanılarak düz ve çapraz tablolar çıkarılarak frekans dağılımı ve yüzdeler şeklinde ifade edilecektir.

Veriler, araştırma amaçları esas alınarak analiz edilecek ve dış yorumlarla desteklenecektir.

SÜRE VE OLANAKLAR:

Araştırma 2004 Güz 2005 Bahar dönemini kapsayan 1 yıllık eğitim- öğretim sürecinde gerçekleştirilecektir. Araştırma için gerekli tüm giderler araştırmacılar tarafından karşılanacaktır.

NOT: Bu çalışmayı tez grubumuzla (MELEK, GÜNAY, HASİBE) hazırlamıştık. Tez konusu olarak bu çalışmayı uygulamayı çok istemiştik. Fakat danışman hocamız zor olacağı kanaatinde olduğu için çalışma öneri halinde kalıp sonuçlanmamıştı.

SOSYAL HİZMET UZMANI
CESUR CEYLAN