ÖZGECİLİK

ÖZET

Özgeci(alturistik) davranma nedenleri, özgeciliğin faydaları, özgeciliğin türleri açıklanmış, özgeci davranışları arttırmaya yönelik öneriler..

İÇERİK

Özet

Bu çalışmada özgecilik üzerinde durulmuş, yakın kavramlar tanıtılmış, özgecilik düzeyi ile çatışma çözme biçimleri arasındaki ilişkiler, özgecilik ve cinsiyet rolleri arasındaki ilişkiye değinilmiş, özgeci(alturistik) davranma nedenleri, özgeciliğin faydaları, özgeciliğin türleri açıklanmış, özgeci davranışları arttırmaya yönelik öneriler ile yazı  sonuçlandırılmıştır.

 

Giriş

 

Kökeni eski Türkçe'ye dayanan 'özge' kelimesi, halen birçok Türk dilinde bulunmakla birlikte 'başka, öteki' manasına gelmektedir. Bu kelimeden türetilen 'özgecilik' kavramı ise, TDK'ya göre 'diğerkamlık' demektir.

Özgecilik, Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre "diğerkâmlık" kelimesi ile aynı mana taşımaktadır. Kökeni Farsçadan alan diğerkâm kelimesi "başkalarını düşünen" anlamındadır (Kanar, 2007).

Özgecilik (alturizm) kavramı ilk kez on dokuzuncu yüzyılda sosyolojinin kurucularından olan Auguste Comte tarafından ortaya atılmış ve özgecilik; başkaları için yaşama eğilimi veya arzusu olarak tanımlanmıştır (Comte, 1875; Karadağ ve Mutafçılar, 2009)

Altruisme, Latince 'alteri' (başkası) kelimesinden türetilmiş olup, "başkalarına olan ilgi ve önem" anlamına gelmektedir (Mastain, 2006,) Comte'a göre, insanlar doğuştan özgeci değildir, ancak toplumsal evrim sürecinde özgecilik gelişir ve toplumun ilerlemesine katkıda bulunur.

Özgeci davranışın en güzel tanımı, bireyin ödül veya çıkar beklentisi olmadan başkaları için gayret içinde olmasıdır. Bu davranış, literatür de yardımsever ya da prososyal davranış olarak tanımlanmaktadır .(Baloğlu, 2021, p. 28).

Oliner  bir davranışın dört kriteri karşılaması halinde özgecil olduğunu kabul etmektedir. Bunlar; 1- başka birine yardım etme yönelimi olduğunda, 2- aktör için yüksek risk veya fedakarlık içerdiğinde, 3- herhangi bir dış ödül eşlik edilmediğinde ve 4- gönüllü olunması şeklinde nitelendirilmektedir (Oliner 2002, s. 123, AKT, Omarlı,2022).

Özgeci davranışlar psikolojide farklı açılardan ele alınmıştır. Sosyobiyolojik yaklaşım (Wilson, 1975), özgeci davranışın genetik kaynaklı olduğunu; Psikoanaltik yaklaşım (Freud, 1960) özgeciliği genlerden ziyade öğrenilerek geliştiğini; Bilişsel gelişimci yaklaşım (Erikson, 1982) özgeciliğin insan gelişiminin üretken aşamasına ulaşmanın bir sonucu olduğunu; Davranışsal yaklaşım (Skinner, 1974) ise pekiştirme ve modellemenin özgeci davranışla sonuçlandığını iddia etmektedir (Mastain, 2006, s. 26).

 Özgeci davranışların incelenmesi, olumsuz davranışları önlemenin yanı sıra; yardım, dayanışma, hoşgörü, iş birliği gibi davranışların erken yaşlardan itibaren teşvik edilmesini sağladığı için oldukça önemlidir (Kumru vd., 2004; Redondo-Pacheco vd., 2016; Sunar & Fidancı, 2016).

Alturistik davranışlar, başka kişilere yardım yapmış olmanın verdiği mutluluk ve motivasyon dışında başka bir beklenti veya katkı olmaksızın yapılan yardım etmeye gönüllü olmaya yönelik davranışlardır.

Erikson'un psikososyal gelişim teorisine göre anne, baba veya anne ve babanın yerine geçen üçüncü kişilerin bebeklik döneminde bebeğin isteklerini yerinde ve zamanında gerçekleştirmek için gösterdikleri fedakâr davranışların etkili olmasıdır. Burada çocuk özgecil davranışla ilk temasını sağlar ve ileride nasıl davranması gerektiğine yön verir. (Erikson, 1950). Bu ise özgeci davranış gelişiminin bebeklikten itibaren oluştuğunu göstermektedir. Özgeciliğin gelişiminde psikolojik ve sosyo-kültürel etkilerin yanında çevresel faktörler de oldukça önemli bir yer tutmaktadır.

 Alturistik davranış, ilişkilerde çatışmaların ortaya çıkmasını önlemeye yardımcı olabilir ve insanlar arasında olumlu bağları güçlendirebilir. Olumlu ve kaliteli ilişkilerde veya diğer bir deyişle güven ve saygı ile tanımlanan ilişkilerde lider, astlarının davranışları açısından daha

müsamahakâr ve astlara daha olumlu bir atmosfer sağlar. Alturistik davranış sergileyen liderlerin, diğerlerinin yanı sıra güven, destek ve özerklik gibi çevrelerindeki davranışları cesaretlendirdiği, çalışmalarda yeniliği ve dolayısıyla performansı kolaylaştırdığını göstermektedir (Alegre ve Chiva, 2013: 170; Barbuto ve Wheeler, 2006; Devaney, 2017; Graen ve Uhl-Bien, 1995; Aktaran, Karahalilöz,2021)

 

Özgecilik ile İlişkili Yakın Kavramlar

Yardım etme davranışı geniş bir kavram olarak karşımıza çıkar. Başkasına yönelik destek içeren tüm davranışları kapsar. Prososyal davranış ise yardım edilenin durumunu iyileştirmeyi içeren daha dar kapsamlı bir durumu ifade eder. Özgecilik ise prososyal davranış olup yardım edilenin perspektifini alabilme ve empati ile karakterizedir. (Bierhoff, 2002).

Özgecilik, insan davranışlarının, toplumsal ilişkilerin ve insan doğasının anlaşılmasında önemli bir kavram olmuştur. Bu kavram, bireylerin diğerlerine karşı duyarlılık, yardımseverlik ve empati gösterme eğilimlerini ifade etmek için kullanılır ve insan toplumlarındaki ilişkilerin derinliğini ve karmaşıklığını anlamak için önemli bir araçtır.

 Özgeci davranışlar; yardım etme, paylaşma, teselli etme, işbirliği yapma gibi davranışları kapsamaktadır. Özgeci davranışlar, bireyin sosyalleşme sürecinin temelini oluşturan etkenler içerisinde yer almaktadır. (Yıldız ve ar, 2012)

Egoizmi veya bencilliği yalnızca kendini düşünmek olarak tanımlarsak, özgecilik bu davranışın zıttı olarak, karşılık beklemeden yapılan bir davranıştır. Başka bir ifade ile insanın ilkel bir eylem olarak diğerlerinin ilgi ve refahına egoist olmayan bağlılık olarak tanımlanmaktadır. Özgeciliğin temelinde, insanın sadece kendisine değil, tanıdığı veya tanımadığı insanlara yardım etme düşüncesi var ve bu düşünceye göre özgeci davranış, bir çıkar gütmeksizin, sadece yardım amaçlı çıkarsız yapılmasını gerektirmektedir. Özgeci davranışın insana kazandırdığı, iyilik yapmanın vereceği sevinç ve mutluluk duygusu dışında, hiçbir ödül veya karşılık beklemeden yardıma ihtiyacı olan birine gönüllü yardım etme durumudur. Özgeci davranışta önemli olan etken özgeci davranışı yapanın niyetidir. Örneğin: yanan bir binadan, ödül ya da çıkar beklentisini düşünmeden, kendisini tehlikeye atarak tanımadığı birinin hayatını kurtaran ve sonrasında kimseye gözükmeden kaybolan kişi, özgeci davranışta bulunmuştur (Kasapoğlu, 2017).

Bireylerin kişisel güvenlikleri için endişe ettikleri bilinen bir gerçektir. Bireyler aynı zamanda değer verdikleri diğer kişiler için de (çocuk, eş, akraba arkadaşlar) korku hissedebilirler.  

 Bir diğer kavram Bir bireyin; yaşamındaki ve çevresindeki yakınlık bağı olan ve onlar için önem arz eden diğer bireyler için hissettiği suç korkusu, literatürde özgeci korku ya da fedakarca korku (Altruistic Fear) kavramıyla adlandırılmaktadır. ( Warr ve Ellison, 2000 ). özgeci korkunun, kadınlarda özellikle de anne olduklarında erkeklere göre daha yoğun şekilde yaşandığı yönünde olmuştur.

Bir diğer kavram,"Özgeci Saldırganlık": Saldırganlığın her türlüsü hoş görülmez fakat bu saldırganlık türünü toplum hoş görür, onaylar. Örneğin; polisin bir saldırganı etkisiz hale getirmek için kullandığı savunma düzeneğidir.

 Kişinin kendisini korumak amacıyla saldırganca davranmasına "özgeci saldırganlık" denir. Toplum tarafından onaylanır

 Özgecilik kavramı ile fedakârlık arasındaki benzerlik sıklıkla birbirinin yerine kullanılmasına yol açmaktadır. Ancak fedakârlık ile özgecilik arasında bir nüans bulunmaktadır. Özgeci davranış kişinin içsel motivasyonlarının sonucu meydana gelirken, fedakârlık ise çevrenin dayatması veya kişiyi kendini feda etmeye yönlendirmesi sonucu da ortaya çıkabilmektedir. (Özdoğan, 2005)

Özgecilik, benzer bir kavram olan hayırseverlik ve bağış yapmadan farklı bir kavramdır. Çünkü özgecilik bir karşılık beklemeksizin içinden gelerek fedakarlık yapmaya dayanırken  hayırseverlik ve bağış yapmanın temelinde çoğu zaman sosyalleşmeye ilişkin unsurlar vardır. İnsanların bağış yapma ve hayırseverlik işleri yapmasının arkasında çoğu zaman sosyal baskıları göğüslemek, sempati kazanma çabası, suçluluk duygusu, prestij kazanma arzusu, saygı görme isteği gibi faktörlerin olduğu görülmektedir. Bu bakımdan özgecilik ile hayırseverlik önemli ölçüde birbirinden ayrılmaktadır. (Andreoni, 1989). Özgecilik, herhangi bir çıkar içermeme özelliği ile hayırseverlik gibi yardım eme, sorumluluk üstlenme, bağışlarda bulunma gibi davranışlardan da önemli ölçüde ayrılmaktadır. (Aşkar ve Çınkır, 2021).

Özgecilik, çoğunlukla yardım kavramı ile birlikte ve pozitif bir tutum olarak ele alındığı için olumlu sosyal davranış ve yardım davranışı ile karıştırılabilmektedir. Birbirine çok yakın kavramlar gibi görünmekle birlikte temelde oldukça farklı anlamları karşılamaktadırlar. Olumlu sosyal davranış, aslında olumsuz sosyal davranışın tam tersi olan ve toplumca değerli kabul edilen davranışları tanımlamaktadır. Özgecilik de olumlu davranışları ifade etmektedir fakat karşılık beklentisi olmaması kuralı tüm olumlu davranışlar için geçerli değildir. Dolayısıyla özgeci davranış, olumlu olmanın ötesinde karşılık beklentisinden de uzak olmalıdır. Yardım etme davranışı da davranışın nedeni ve davranışın faydası noktasında özgecilikten ayrılmaktadır. Yani yardım davranışını motive eden şey özgeci değilse ve sonucunda bir kazanç söz konusuysa olumlu bir davranış olmakla birlikte özgeci değildir. (Aşkar ve Çınkır, 2021).

 

Özgecilik Düzeyi ile Çatışma Çözme Biçimleri Arasındaki İlişkiler

 

Özgecilik düzeyi yükseldikçe, çatısma durumlarında bütünlestirme, ödün verme ve uzlasma yöntemlerinin de daha fazla benimseneceğini düsündürmektedir. Ödün verme yaklasımı, kisinin kendisine yönelik ilgisinin düsük, karsı tarafa yönelik ilgisinin ise yüksek olduğu bir yaklasımdır.. (Rahim, 2002). Nitekim, bazı arastırmacılara göre ödün verme yaklasımı, özgeci davranıs olarak da ortaya çıkabilmektedir (Holban ve Mocanu, 2011; Rahim, 2011). Uzlasma ise fedakârlığın ön planda olduğu bir yaklasımdır. (Rahim, 2002). Ayrıca, bazı arastırmalarda da isbirliğinin özgecilikle yakın bir davranıs olarak ele alındığı görülmektedir. (Bowles, 2008; Budd, 1986; Eberhard, 1975; Karadağ ve Mutafçılar, 2009). Bütünlestirme yaklasımında ise kisinin hem kendisine hem de karsı tarafa yönelik ilgisinin en yüksek noktada olması söz konusudur. (Rahim, 2002). Buna karsılık, özgecilik düzeyi yüksek olan kisilerin sergiledikleri özellikler itibariyle, çatısma durumlarında kisinin kendisine yönelik ilgisinin yüksek, karsı tarafa yönelik ilgisinin düsük olduğu hükmetme yöntemini ve hem kendisine hem de karsı tarafa yönelik ilgisinin düsük olduğu kaçınma yöntemini (Rahim, 2002) daha az kullanacakları akla gelmektedir.(Aktaran:Sunal, 2013)

 

Özgecilik ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişki

Cinsiyet rolüyle birlikte yardım davranışı eğilimlerinin, kadınlar için bakım üstlenmek, öte yandan erkeklerden koruma ve kahramanlık beklentileri içeren erkek sosyal rollerine bağlanabilir. Öğretmenlerin daha fazla özgecilik eğiliminde oldukları, hastalanan bir meslektaşının yerine onun öğrencileri ile ilgiledikleri, başarısız olanlara yardımcı olmaları yardımseverlik, sosyal sorumluluk ve paylaşma boyutunda değerlendirilmektedir. (Sağır, 2006) Yapılan araştırmalarda kadınlar ve erkeklerin kadınlara duygusal yönü baskın özellikleri (şefkat, duyarlılık, kibar olma gibi) atfettikleri bulunmuştur (Vatandaş, 2007). Kadınların genel olarak ego doyumu sağladığı noktalar destek vermek, paylaşmak ve yardım etmek iken; erkeklerin doyum alanları başarı ve sonuç odaklılıktır (Tarhan, 2005)

Geçmişten günümüze Türk toplumlarında yaşayan tüm bireylerin toplumsal yaşam şartlarını en iyi duruma getirmek için bireyler arası ilişkilerde saygı, sevgi, hoşgörü, sorumluluk gibi değerlerin kazandırılması amaçlanmıştır. Özellikle Türk toplumunun kültürel değerlerini yansıtan Dede Korkut Hikâyelerinde bu değerlerin önemini görülmektedir. İyilik imgelerini, Oğuz boyunun kendini gerçekleştirmesi ile ortaya koyarak rehber olan Dede Korkut, birçok değerin aktarılmasında büyük rol oynamıştır. Aynı zamanda hikâyelerde yer alan kahramanlar da gösterdikleri özverili davranışlar ile toplumun değerini ifade etmektedir. Zor zamanlarda birlik olma, paylaşma, yardımlaşma ve bunun gibi birçok özgecilik davranışını içeren değerler Dede Korkut Hikâyeleri'nde yer almaktadır. (Deveci ve diğerleri, 2013, s. 295-319).

 

Yalnızca maddi değerlerle ölçülmesi mümkün olmayan, bir yaşlıya, bir hastaya veya mağdur herhangi bir insana verilen bakım, gösterilen ilgi, sağlanan her türlü yardım da özgeciliğin kapsamına girmektedir.

Temel değerlerinde özgeciliğin yer aldığı profesyonellerin amacı, insanlığa hizmet vermek, yardım etmek ve toplumsal gelişimi sağlamaktır. (Yavuzer ve ark, 2006; Öz, 1998). Bu profesyoneller olarak isimlendirilen meslek grupları içerisinde hemşirelik, öğretmenlik, hekimlik, sosyal hizmet görevlileri, psikologlar, psikanalistler yer almaktadır.

Özgeci birey veya olay, kişiler karşısında duygusal vicdanı ile değil de ussal vicdanını esas alarak davranır; başkaları ile empati içerisinde olarak, onları onlar kadar anlayabilmekte olup, başkalarının zararına olan davranış türlerinin aksine yararına olabilecek davranış türlerine yönelir. (Başaran, 2005).

 

Özgeci (Alturistik) Davranma Nedenleri

Özgecilik, insan davranışlarının çeşitli yönlerini etkileyen karmaşık bir konsepttir ve aşağıda yer alan nedenlere bağlı olarak insanlar özgeci davranabilir .

Kasapoğlu, 2013, ss. 48--49; Klimecki vd., 2014, s. 875; Sisco & Weber, 2019, s. 2; Uslu, 2019, s. 49)

Empati ve Duyarlılık: Empati, başkalarının duygularını anlama ve onların bakış açısını anlama yeteneğidir. Empati duygusu, insanları başkalarının durumlarına duyarlı kılar ve onlara yardım etme eğilimini artırabilir.

 

Toplumsal ve Kültürel Etkiler: Bazı toplumlarda ve kültürlerde, yardımseverlik ve özgecilik değer olarak kabul edilir. Bu değerlerin etkisiyle, insanlar yardım etme ve başkalarına destek olma eğilimi gösterebilirler.

 

Kişilik Özellikleri: Bazı insanlar doğası gereği daha yardımsever ve özgeci olabilirler. Merhamet, cömertlik, yardımseverlik gibi kişilik özellikleri, insanların özgeci davranmasını teşvik edebilir.

 

Sosyal Normlar ve Beklentiler: Toplumsal normlar ve beklentiler, insanların belirli durumlarda yardım etme veya özgeci davranma eğiliminde olmalarını sağlayabilir. Örneğin, acil bir durumda birine yardım etmek toplumsal bir beklenti olabilir.

 

Öznel Motivasyonlar: İnsanlar bazen içsel bir motivasyona sahip olabilirler ve yardım etmekten veya başkalarına destek olmaktan duydukları kişisel tatmin duygusu onları özgeci davranmaya iter.

. Sosyal psikoloji alanında gerçekleştirilen çalışmalar, insanların neden özgeci davranışlar ortaya koyduklarına yönelik pek çok açıklama getirmiştir. Bu açıklamalar:

• İnsanlar olumlu duygulanım, durumunda iken daha çok özgeci davranışlar sergilemektedirler.
• İnsanlar, kendilerinin iyi birer insan olduklarını diğer insanlara göstermek için özgeci davranışlar sergilerler.
• İnsanlar, zaman açısından yapılacak önemli ve acil işleri olmadığı zaman daha fazla özgeci davranışlar sergilemektedirler.
• İnsanlar, etrafta yardım edecek başka insanlar olmadığında başkalarına yönelik daha özgeci davranışlar sergilemektedirler.
• İnsanlar, kendilerine benzeyen insanlara karşı daha fazla özgeci davranışlar sergilemektedirler.

 İnsanlar, olumlu duygu durumunda iken daha çok ikna olmaktadırlar.

• İnsanlar, özgeci davrandıklarında kazançlar elde edeceklerine ve kendilerini daha iyi hissedeceklerine inandıkları zaman daha fazla özgeci davranışlar sergilemektedirler.
• İnsanlar, suçluluk gibi olumsuz duygular deneyimledikleri zaman daha fazla özgeci olmak eğilimindedirler.
• Empati yani kendilerini başkalarının yerine koyma özellikleri daha fazla gelişmiş bireyler daha fazla özgeci davranışlar sergilemek eğilimindedirler. [Göksu;2007)

 

Özgeciliğin (Altruizmin) Faydaları

Fedakarlık aşırıya kaçıldığında bazı dezavantajlara yol açabilse de, hem size hem de başkalarına fayda sağlayabilecek olumlu bir güçtür. Fedakarlığın birçok faydası vardır, örneğin:

• Daha iyi sağlık : Fedakarca davranmak, fiziksel sağlığı çeşitli şekillerde iyileştirebilir. Gönüllü olan kişilerin genel sağlıkları daha iyidir ve düzenli olarak yardımsever davranışlarda bulunmak, önemli ölçüde daha düşük ölüm oranlarıyla bağlantılıdır. 
• Daha iyi zihinsel sağlık : Başkaları için iyi şeyler yapmak, kendiniz ve dünya hakkında iyi hissetmenizi sağlayabilir. Araştırmalar, insanların başkaları için iyi şeyler yaptıktan sonra daha fazla mutluluk yaşadıklarını gösteriyor ^.
• Daha iyi romantik ilişkiler : Nazik ve şefkatli olmak , eşinizle daha iyi bir ilişkiye de yol açabilir ; çünkü nezaket, tüm kültürlerdeki insanların romantik bir partnerde aradığı en temel özelliklerden biridir. 

Thomas AG, Jonason PK, Blackburn JD ve diğerleri. Doğu ve Batı'da eş tercihi öncelikleri: Eş tercihi öncelik modelinin kültürler arası testi .  J Pers . 2020;88(3):606-620. doi:10.1111/jopy.12514

 

Özgeciliğin  (Altruizm ) Türleri

Psikologlar, birkaç farklı özgeci davranış türü belirlemiştir. Bunlar şunlardır:

• Genetik fedakarlık : Adından da anlaşılacağı gibi, bu tür fedakarlık yakın aile üyelerine fayda sağlayan fedakar eylemlerde bulunmayı içerir. ² Örneğin, ebeveynler ve diğer aile üyeleri, aile üyelerinin ihtiyaçlarını karşılamak için sıklıkla fedakarlık eylemlerinde bulunurlar. 
• Grup tarafından seçilen fedakarlık : Bu, insanların grup aidiyetlerine göre fedakarca davranışlarda bulunmalarını içerir. İnsanlar çabalarını, sosyal gruplarının parçası olan insanlara yardım etmeye veya belirli bir gruba fayda sağlayan sosyal amaçları desteklemeye yönlendirebilirler.
• Saf fedakarlık : Ahlaki fedakarlık olarak da bilinen bu tür, riskli olsa bile, herhangi bir karşılık beklemeden bir başkasına yardım etmeyi içerir. ^{İçselleştirilmiş} değerler ve ahlak anlayışıyla motive edilir.(https://www.verywellmind.com/what-is-altruism-2794828)

 

Özgeciliği Artırma Psiko-eğitim Programı

 Özgeciliği artırmaya yönelik hazırlanan psiko-eğitim programının genel amacı, grup yaşantısı yolu ile özgecilik hakkında farkındalık kazanmalarını sağlamak ve özgecilik ile ilintili özelliklerin geliştirilmesi ile özgecilik düzeylerinin yükseltilmesinin sağlanmasıdır. Sosyal öğrenme kuramına göre de özgeci davranışlar sosyal etkileşim ve çevreden gözlemleme yolu ile öğrenilen olumlu sosyal davranışlardandır. Empati, dışa dönüklük, rol alma ve doğru iletişim özgeci davranışlar gösteren kişilerin özellikleri olması açısından özgeciliği artırmayı amaçlayan psiko-eğitim programında da bu özelliklere değinilmiştir. Grup çalışması oluşturulurken Pozitif Psikoloji alanında geliştirişmiş olan olumlu psikolojik müdahaleler temel alınmıştır (Boniwell & Ryan, 2012; Boniwell, 2012; Magyar-Moe, 2009).

 Özgeciliği Artırma Psiko-eğitim Programı genellikle aşağıdaki amaçlar doğrultusunda hazırlanmıştır.

1. Grup üyelerinin kendi güçlü ve geliştirilmesi gereken özelliklerinin öğrenilmesi ve bu özelliklerin günlük yaşamda nasıl kullanılabilecekleri hakkında farkındalık kazandırmak,
2. Grup üyelerinin doğru iletişim biçimleri hakkında bilgi edinmesi, kendi iletişim biçimleri hakkında bilgi sahibi olması ve empati kurabilmesinin sağlanması,
3. Grup üyelerinin kendi sosyal ilişkileri ve iletişim biçimleri hakkında farkındalık kazanmasının sağlanması,
4. Grup üyelerinin diğer kişiler yardım isteme ve yardım etme becerilerini kazandırmak,
5. Grup üyelerinin bütüncül olarak kendisini tanıması ve hem kendisine hem de başkasına şefkatli davranmasının öğretilmesi,
6. Mutluluk sağlayan etkinliklerin başkaları ile ilişkili olan etkinlikler olduğu ve yardım davranışlarının psikolojik doyum sağlayacağı hakkında farkındalık kazandırılması,
7. Yardım etmenin önemli olduğunun kavratılması ve gruptan kazanımlarının neler olduğunun farkına varılması paylaşılması (http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/22.nedim_bal.pdf)

 

Sonuç

Özgeciliğin kişilerarası ilişkiler, saldırganlığın azaltılması, refah ve diğer olumlu ruh sağlığı sonuçları üzerinde önemli etkileri vardır. Özgecilik genellikle olumlu bir olgu olarak görülse de, bu her zaman doğru değildir. Özgecilik, bir bireyin diğerlerine göre kayırılmasına, ahlaki ilkelerin ihlal edilmesine ve değer verilen bir başkasına zarar verdiği düşünülen kişilere karşı saldırganlığa da yol açabilir.

 

Özgecilik ölçeği

 

Perry London ve Robert K Bower (1968) tarafından geliştirilen Özgecilik Ölçeği, 20 sorudan oluşan beşli likert tipi bir ölçektir. Türkçe güvenirlik ve geçerliği Cantez, Aşkın ve Akbaba tarafından 1991 yılında yapılmıştır. Ölçeğin; aile, sosyal, yardımseverlik ve sorumluluk olmak üzere dört boyutu vardır (Akbaba, 1994).

 

Ölçeğin, 1., 2., 3., 4., 5. maddelerinin toplamı aile boyutuna, 6., 7., 8., 9., 10. maddelerinin toplamı puan sosyal boyuta, 11., 12., 13., 14., 15. maddelerinin toplamı yardımseverlik boyutuna ve 16., 17., 18., 19., 20. maddelerinin toplamı sorumluluk boyutuna ait bilgi vermektedir. Dört boyutun toplamından elde edilen puan ise özgecilik puanı verir.

 

Aile boyutundan elde edilen puanın yüksek olması, bireylerin ailesini, akrabalarını ve kendilerini yardımsever olarak algıladığı, puanın düşük olması ise kişinin ailesini ve akrabalarını yardımsever olarak görmediğini ve geçmişte kendisinin de aileye karşı sorumluluk taşımadığını gösterir.

Sosyal boyuttan yüksek puan alınması kişinin sosyal faaliyetlere katıldığını ve bu faaliyetlerde görev ve sorumluluk üstlendiğini gösterirken, düşük puan alınması bireylerin sosyal yanının zayıf olduğunu göstermektedir.

Kişinin yardımseverlik boyutundan yüksek puan alması başkalarına karşı yardımsever olduğunu, düşük puan alması ise yardımseverlik özelliğinin gelişmediğini göstermektedir. 

Sorumluluk boyutundan elde edilen puanın düşük olması, bireyin sorumluluk üstlenme oranıyla başkalarının sorumluluk üstlenme oranlarına olan inancının az olduğunu; puanın yüksek olması ise hem kişinin sorumluluk alma oranının yüksek olduğunu hem de başkalarının sorumlu davranacaklarına olan inancını göstermektedir.

 

 

 Kendimizi  Sınayalım

 

Özgecilik Ölçeği
Lütfen bu anketteki soruların üzerinde fazla düşünmeden hızla tamamlayınız. Aşağıdaki her soru için size göre en iyi ifade eden rakamı bir daire içine alınız. ( 1. çok azı, 5 ise çok fazlayı ifade eder.)
1	Akrabalarınız size ne ölçüde yardım ederler?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
2	Küçüklüğünüzde kardeşinize karşı evde ne ölçüde sorumluluk yüklenmiştiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
3	Babanız başkalarına ne ölçüde yardım ederdi?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
4	Anneniz başkalarına ne ölçüde yardım ederdi?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
5	Aile bireyleri birbirlerine ne ölçüde yardım eder?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
6	Okulunuzun düzenlediği etkinliklerde ne ölçüde görev alırsınız?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
7	Okulunuzun düzenlediği etkinliklere ne sıklıkla katılırsınız?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
8	Çevrenizdeki kulüp, dernek, hayır kurumu gibi kuruluşların yönetiminde ne ölçüde etkinlik gösterirsiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
9	Çevrenizdeki etkinliklere katılma sıklığınız nedir?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
10	Bir grubun görevlisi olarak ne ölçüde hizmet verirsiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
11	Hayır kurumlarına ne kadar bağışta bulunursunuz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
12	Tatil günlerinde başkalarına ne ölçüde yardım edersiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
13	Hasta ve düşkünleri ziyaret için ne kadar zaman ayırırsınız?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
14	Başkalarıyla şeker, çikolata, kurabiyenizi vb. ne ölçüde paylaşırsınız?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
15	Meselâ sizden "bir ekmek" parası isteyene ne kadar yardım edersiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
16	Pek çok insanın kendi başının çaresine bakabileceğine ne ölçüde inanırsınız?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
17	Çoğu insanın esas olarak sorumluluk yüklenme derecesi nedir?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
18	Zor durumda kalmış olanlara insanlar ne ölçüde yardımcı olmaya hazırdırlar?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
19	Kendiniz için ne ölçüde sorumluluk taşıyabilirsiniz?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla
20	Bir insan (aile içi aile dışı) kimselere ne ölçüde yardımcı olmalı ve onlara karşı sorumluluk yüklenmelidir?	Çok az...l... 2... 3... 4... 5...çok fazla

 

KAYNAKLAR

Akbaba S. (2001) Özgecilik ölçeğinin Türkçeye uyarlanması geçerlik ve güvenirlik çalışması. Atatürk Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. 2001;3:85-95.
Alegre, J. & Chiva, R. (2013). Linking entrepreneurial orientation and firm performance: The
role of organizational learning capability and innovation performance. Journal Of Small
Business Management, 51(4), 491-507.
Aşkar, N. ve Çınkır, Ş. (2021). Temel eğitim okulları müdürlerinin sergiledikleri özgeci davranışlar ile kişilik özellikleri arasındaki ilişki. Trakya Eğitim Dergisi, 11(2), 1087-1104.
Başaran, İ. E. (2005). Eğitim Psikolojisi. Nobel Akademik Yayıncılık.
Deveci, H., Belet, D., Türe, H. (2013). Dede Korkut Hikâyeleri'nde Yer Alan Değerler, 12(46), 294-321.
Göksu, T. (2007). Sosyal psikoloji. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Gönül, Ö. A. (2013) Örgütsel Çatısma Çözme Yöntemleri: A-tipi Kisilik, Kontrol
Odağı ve Özgeci Davranıs Yüksek Lisans Tezi Ankara

Kanar, M. (2007). Türkçe - Farsça Sözlük. Bayrak yayınları.
Karahalilöz, O. Öğretmen Görüşlerine Göre Okul Müdürlerinin Alturistik (özgeci) Liderlik Davranışlarının İncelenmesi.Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim DalındaYüksek Lisans Tezi Olarak Hazırlanmıştır

Karadağ E, Mutafçılar I. Prososyal davranış ekseninde özgecilik üzerine teorik bir çözümleme, Felsefe Ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2009: 8(41-70).
Kasapoğlu, F. (2013). Üniversite Öğrencilerinde İyilik Hali İle Özgecilik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İnönü Üniversitesi.
Kasapoğlu, F. (2017). İyilik Hali ve Özgecilik. Gece Kitaplığı.
Oliner. P. S. (2002). Extraordinary Acts Of Ordinary People: Faces Of Heroism And Altruism. In: Post S, Underwood L, Schloss J, Hurlbut W, editors. Altruism And Altruistic Love: Science, Philosophy And Religion İn Dialogue. New York: Oxford University Press.

Omarli ,F.(2022) Hekim ve Hemşirelerin Özgeci Davranışlarının Tükenmişlik Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesi: Azerbaycan'da Bir Uygulama
Yüksek Lisans Tezi ,Ankara

Özcan Özdoğan, İsimsiz Hayatlar: Manevi ve Psikolojik Yaklaşımla Arınma ve Öze Dönüş (Ankara: Lotus Yayınları, 2005): 178.
Rahim, M. A. (2002). Toward a theory of managing organizational conflict.
The International Journal of Conflict Management, 13(3), 206-235.
Sağır, C. (2006). Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler ve Karar Verme Sürecinde Etiğin Önemi: Uygulamalı Bir Araştırma (Master's thesis), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sosyal Psikoloji Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Kitabı
Sunar, D., & Fidancı, P. E. (2016). Farklı türdeki özgecil davranışların erken gelişimi: Paylaşma, yardım etme ve bağış yapma. Türk Psikoloji Dergisi, 31(78), 26-41.
Tarhan, N. (2005). Kadın Psikolojisi. Nesil Basım Yayın Gıda Ticaret Ve Sanayi A. Ş.
Uslu, M. (2019). Hastane çalışanlarında dindarlığın empati ve özgecilikle ilişkisi üzerine bir araştırma (Konya Eğitim Araştırma Hastanesi örneği). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Vatandaş, C. (2007). Toplumsal Cinsiyet Ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı. Sosyoloji Konferansları, (35), 29-56.
Yavuzer H, İşmen-Gazioğlu E, Yıldız A, Demir İ, Meşeci F, Kılıçaslan A, Sertelin Ç. (2006) Öğretmen özgeciliği ölçeği: geliştirme, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2006; 6: 947-972.
Yıldız S, Taştan Bİ, Yıldırım F. Kişilik Tipi ile Olumlu Sosyal Davranış Arasındaki ilişki: Marmara üniversitesi öğrencileri üzerinde bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2012; 26: 215-233.