Okul Öncesi Çocukta Benlik Saygısı Ve Ebeveynlerin Dikkat Etmesi Gereken Noktalar..

 Benlik  saygısı;  çocuğun  kendi  değer,  yetenek  ve  başarılarına  bağlı  olarak  kendisi  hakkında  oluşturduğu  doğal  duygular  sonucu  ortaya  çıkar.

 Benlik  saygısı;   değerli  olma,  yeterli  olma,  yapabiliyor  olma  duygusudur. Çocuğun  benlik  imajı  ilk  olarak  aile  içinde  gelişir. Çocuklar,  ebeveynlerinin  kendilerine  ilişkin  duygularından  ve  algılamalarından  büyük  ölçüde  etkilenirler. Anne/ babanın  sevip  istediği,  destekleyip  ilgi gösterdiği  çocuklar,  olumlu  benlik  saygısı  geliştirebilirler.

 Sağlıklı  ailelerde   üyeler  birbirine inanır  ve  güvenir,  birbirlerinin  bireysel  farklılıklarına  saygı  duyar  ve  sevgi  iletişimi  içinde olurlar. Aile  olmak;  özellikle  şu  üç  ihtiyacımızı  karşılamada  önemlidir: Güç,  samimilik, anlamlılık.

 *İnsanların  başkalarıyla  birlikte  olmaya  ihtiyaçları  vardır. ( GÜÇ )

*Aynı  zamanda  kendilerini  ifade  etmeye ve “biricik” olmaya  ihtiyaçları  vardır.(SAMİMİLİK)

*Bütün  bunların  bir  anlamı ve  insan  hayatının  bir  amacı  olmalıdır.( ANLAMLILIK)

İLİŞKİLERİMİZE  ANLAM  KATABİLMEK  İÇİN  BU  DÜNYADA  DEĞİL  MİYİZ ?

 Çocukların  anne babaları  ile  duygusal  iletişimleri  her  zaman  sağlıklı  olamaz! Olumsuz,  zor, çatışmaların  yoğun  olduğu  anlar  da   yaşanır   çocuk-ebeveyn  ilişkisinde… Böyle  anlarda  emir  vermek,  tehdit  etmek,  yargılamak,  suçlamak,  ad  takmak,  alay  etmek,  kıyaslamak,  vaaz vermek v.b.  yanlış  yaklaşımlar  çocuğu  son  derece  örseler  ve  büsbütün  yetişkinden  uzaklaştırır!

Çocuk  kendi  zihninde  duygu,  düşünce  ve  yeteneklerine  ilişkin  olumsuz  şemalar  kurar.

“Beceriksizim”

“Yapamıyorum” , “Aptalın  tekiyim”, “Korkuyorum”, “Beni  sevmiyorlar”, “ Değersizim” şeklindeki tüm  bu  olumsuz  şemalar    ileride  benlik  saygısı  düşük,  güvensiz,  sindirilmiş  bir  yetişkinin tohumlarını  atacaktır.

 Çocuklarda  olumlu  bir  kendilik  değeri  oluşturmak  istiyorsak,  her şeyden  önce  çocuğumuzun içinde  bulunduğu  yaşın  gelişim  özelliklerini,  o  yaşa  ait  yetileri,  yapabileceklerini  ve  yapamayacaklarını  çok  iyi  bilmemiz  gerekir.  Bu  konu  ile  ilgili  şimdi  okumakta  olduğunuz  dergi  başta  olmak  üzere  pek çok yayın;  kitap,  dergi,  web  sitesi  mevcuttur. Gelişim  özelliklerini bilmek  önemlidir, çünkü  sadece  çocuğu  sevmek  yeterli  değildir, çocuğun  kendi  potansiyelini  ifade  edebilmesi  için,  onun  ebeveyni  tarafından  akıllıca  korunabilmesi  ve  yönlendirilebilmesi  gerekir. Disiplin  olmadan  sevgi  hiç  bir  işe  yaramaz!  Çağdaş  anlamda  disiplin; çocuğun  kendisine  ve  çevresine  zarar  vermemesi  için bazı  davranışlara  sınırlar  getirmek,  kurallar belirlemek  ve  uyulmasına  yardımcı  olmaktır. Sınırlamalar  çocuğun  yaşına  uygun  olmalı,  yetileri ve  iç disiplini  geliştikçe  kurallar  esnetilmeli  ve  özgürlükleri  arttırılmalıdır.

 Ebeveyn-çocuk  ilişkisinde  ebeveynin  tutarlı  olması;  aynı  davranışlara  aynı  tepkileri  vermesi  tepkilerin  “duygusal”  değil,  “durumsal”  olması   çocuğun  da  kurallara  uymasını  kolaylaştıracak ve  küçük  sorumluluklarını  yerine  getirebildikçe   yemek,  uyku,  tuvalet  eğitimi gibi  temel  alışkanlıkları  kazandıkça  kendisine  ilişkin  olumlu  şemalar  kurabilecek,   kendine  güveni  vesaygısı  artacaktır. Tutarlı  davranıldığında,  çocuk,  ailesine  ve  bulunduğu  ortama  güvenmeyi öğrenir.

 Çocuklar  güzel  şeyler  yaptıklarında,  uygun  davranışlar  gösterdiklerinde  anında  takdir  edilmeli, övgü  ve  onay  almalıdırlar. Takdir  ve  teşvik  çocuğu  mutlu  eder,  motivasyonunu  artırır.

“Oyuncaklarını  topladığın  için  mutluyum.”, “ Saat  9.00  ve  sen  yatağındasın, bu  çok  iyi”  “Yemeğini  tabağında  bırakmadan  bitirmen  çok  hoşuma  gitti.” şeklinde  olumlu  geri  bildirimler, yanı  sıra  fiziksel  temaslar;  öpmek,  kucaklamak,  sarılmak,  okşamak  en  güçlü  duygusal  iletiler ve  cesaretlendiricilerdir. Diğer  bir  önemli  nokta  da;  aile  içi  diyaloglarda  “teşekkür  ederim” ifadesini  çocuğun  lügatçesine,  algı  dünyasına  yerleştirmek  olmalıdır. Öncelikle  çiftler  birbirine nezaketle  ricada  bulunmalı  ve  sıkça  teşekkür  etmelidirler  ki,  çocuklarda  da  bu  anlamlı  güçlendirici ; yani  “teşekkür”,  “şükran”, “varlığından  hoşnudum,  iyi  ki varsın !”  sirayet edebilsin,  zihinlerine  proseslensin.

“Bana  şu  gazeteyi  uzatır  mısın ?”, “ Kapıyı  açar  mısın  lütfen .”

“Kardeşinin  biberonunu  getirir  misin?” ,   “ Çiçekleri  sulamama  yardım  eder  misin?”

 şeklindeki isteklerimize  çocuklar  yorgun  ya  da  hasta  değillerse  büyük  ölçüde  olumlu  yanıtlar  verirler. En küçük  bir  ricamız  yerine  geldiği  her  defasında  onlara  teşekkür  etmeliyiz  ki  onlar  da  diğer  akran  yada  büyükler  ile  bir araya  geldiklerinde  bu  iki  sihirli  sözcüğü  sıklıkla  kullanabilsin, böylelikle  sevgi  ve  saygı  yüklü  iletişimler  kurabilsinler. Değerli  hissedilmek,  kabul  edilmek, sevilmek  çocuğunuzun  ileride  okul  başarısını,  arkadaşlarına  olan  tutum  ve  davranışlarını  olumlu  yönde  etkileyecek,  kendisi  ve  çevresi  ile  barışık  bir  bireyin  oluşumuna  temel  hazırlayacaktır.

 Çocuğun  girişim  yeteneğini  kazanabilmesi  için,  küçük  cesaret  verici  adımları  birlikte  atmak  önemlidir. Çocuğun  o  an  için  başaramadığı,  beceremediği  bir  konuda, “ Biraz  beklememiz  gerekli  galiba …  Şimdi  şunlarla  ilgilenelim.”  diyerek  onu  yapabileceklerine  odaklandırmak gerekir. “ Ben  de  ağabeyim  gibi  kartondan  maske  yapmak  istiyorum!” diyen  4  yaş  çocuğununannesi  de  bilmelidir  ki  bu  çocuk  bir  daireyi  makasla  sınırlarından  kesemez,  ancak  düz  hat  boyunca  kesme  çalışması  yapabilir. “ Öyleyse  biz  de  maskenin  parçalarını  yapıştıralım, boyamasını  yapalım .”  şeklindeki  cevap  ve  teşvik  çocuğun  öz  saygısını  güçlendirici ,  doğru  bir  yaklaşım  olacaktır.

 Benlik  saygısını  geliştirebilmek  için  çocuğu  yapabileceklerine  odaklandırmak  kadar,  potansiyelinin  çok  az  olduğu  konularda  da  farkındalığını  artırmak,  kendisini  doğru tanıması  hususunda  yardımcı  olmamız,  doğru  yaklaşımlar  sergilememiz  gerekmektedir.

Müzik  kulağı  olmayan  bir  6  yaş  çocuğuna  provaları  da  izlediği  halde  “ Yuvanın  yıl  sonu  gösterisi  için  bu  şarkıyı  senden  daha  iyi  söyleyebilecek bir çocuk  görmedim.” demek, çocuğu boş  yere  pohpohlamak  ya  da  yuva  öğretmenine  birtakım  hediyeler  alarak  ısrar  etmek  son  derece  yanlış  yaklaşımlardır! Arkadaşlarından  az  miktarda  alkış  alan  6  yaş  çocuğu  her şeyin  farkındadır. Bu  durumda  çocuk  kendinden  beklentilerin  çok  fazla  olduğunu  düşünür ve inanır. Beceremediği  konularda  kaygıya  kapılır, övgüyü  yapan  kişiye; anneye  inancı ve bağlılığı  azalır. Doğru  yaklaşım  şöyle  olabilir: “ Müzik  kulağın  çok  iyi  olmayabilir, herkesin  farklı  düzeylerde  özel  yetenekleri  vardır.  Sen  hızlı  düşünebilen,  çok  sayıda  şeyi  aklında  tutabilen, güzel  bilmeceler  bilen  ve  soran,  arkadaşlarını  neşelendirebilen  bir  çocuksun! Yıl  sonu  Gösterisini  izleyen  herkesin   yanaklarında  gülücükler uçuşacak, bunu  şimdiden  görüyor  gibiyim…”  şeklindeki   yaklaşım  öz  saygıyı  güçlendirici  yaklaşımdır.

Çocuğun  sevdiği  şeyleri  onunla  paylaşmak;  onunla  oynamak,  parka  gitmek,  kek  yapmak, sofra  kurmak,  maket  uçak,  kukla,  maske  yapmak ,  yap-boz, kumdan  şatolar  yapmak,köpeği  gezdirmek,  çiçekleri  sulamak,  müzik  dinlemek,  şarkı  söylemek v.b.  ona  sevgi  ile  her  gün,  ancak  kesintiye  uğratmaksızın  30 dakika  ayırmak,  ailenin  “biricik”  değerli  üyesi  olduğunu hissettirmek,  çocuğunuzun  benlik  saygısını   güçlendirecektir. Aksi  takdirde   ilgi  ile  dinlenilmeyen,  kendisine  özel  bir  zaman  ayrılmayan, destek,  teşvik  ve  takdir  görmeyen  sadece  biyolojik  gereksinimleri  karşılanan  bir  çocukta  giderek  benlik  saygısı  azalacak ve  bu  durumda da   sosyal  geri  çekilme, depresyon,  hatta  suça  zemin  hazırlayacak  yıkıcı  davranışlar  bile  baş  gösterebilecektir.

 Aşağıda  küçük  çocuklar  için  gelişmeye  yönelik  övgü  mesajları  vardır. Okul  öncesi  dönemde benlik  saygısını  arttırmak  için,   aileler  çocuklarına  şu  mesajları  vermelidirler:

 “Yaşadığın  için  çok  mutluyum !”

“Sen  buraya  aitsin .”

“Seni  seviyorum  ve  sana  isteyerek  bakıyorum.”

“Senin  gereksinimlerin  bizim  için  çok  önemli.”

“Neye  ihtiyacın  olduğunu  anlayabilir  ve  bunun  için  yardım  isteyebilirsin.”

“Aynı  anda  hem  güçlü  olup  hem  de  yardım  isteyebilirsin.”

“Davranışlarının  sonuçlarını  bulabilirsin.”

“Neyin  hayal,  neyin  gerçek  olduğunu  bulabilirsin.”

“Hissettiğin  her  şeyi  kabul  ediyorum.”

“Dilediğin  hızda  büyüyebilir  ve  gelişebilirsin.”

“Seni  olduğun  gibi,  koşulsuz  seviyorum…”

 Olumlu  benlik  saygısı;  ruh  sağlığını,  okul  başarısını,  sorumluluk  alabilmeyi,  strese  dayanıklılığı  olumlu  etkiler . Tek  yapmanız  gerekli  şey ;  ONLARA  SEVGİ  İLE  ZAMAN  AYIRMAK,  HAYATI  ANLAMLI   KILMAK...     SEVGİYLE  KALIN…

 Not : Bu yazı aynı zamanda  Hürriyet Grubunun ulusal  yaygın süreli yayını olan Anneyiz Biz dergisinde de yayınlanmıştır.

Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi / Psikoloji Bölümü

Uzm.Psikolog  Banu  Beyaz

KAYNAKÇA

1) BEYAZ, B. Çocuk Ruh Sağlığı Ders Notları. Beykent Üniversitesi, İstanbul, 2006 .

2) CLARKE J.I. v.d. Çocuk Bakımı ve Eğitimi