GÖÇ KAVRAMINA METAFORİK YAKLAŞIMLAR

ÖZET

Göç, nedenleri, etkileri ve göçe metaforik yaklaşım örnekleri paylaşılacaktır.

İÇERİK

 

    

 

Göç  Nedir?

Göç, pek çok disiplinin araştırma konusu olabilen bir olgu. Sadece ekonomi, sosyoloji, siyaset bilimi gibi göçün ortaya çıkma ve gelişme süreçlerini sebep-sonuç bağlantılarıyla birlikte inceleyenlerin değil, göçle birlikte gözlenen --bazen göçün yol açtığı-- değişimleri de ele alan biyoloji, tıp, sağlık bilimleri, çevre bilimleri gibi dalların da araştırma konusu

 

İzbırak (1992)'ın yazdığı Coğrafi Terimler Sözlüğü adlı kitapta göç kelimesini 'daha iyi, daha elverişli geçinme, yerleşme yolunu bulmak üzere bir yerden başka bir yere taşınma işi' olarak açıklanmıştır.

 

Göç kavramının zihindeki çağrışımı, genelde olumsuz algılardır. İster gönüllü, ister zorunlu olarak yapılsın bütün göçler, insan zihninde çaresizliği, belirsizliği, kargaşayı, düzensizliği, huzursuzluğu çağrıştırır. Bu nedenle göç, özgül ağırlığı olan bir kavramdır. Göç kavramının özgül ağırlığı, toplumsal ve ekonomik değişimlerin hem bir nedeni hem de sonucu olmasından kaynaklanmaktadır. Göçün kendi özgüllüğünün olması, onun çok farklı nedenlerle ve çok farklı türlerinin olmasıyla ilgilidir. Bu anlamda göçün kendi özgüllüğünü şu şekilde tanımlanabilir: Her türlü nüfus hareketi göçtür. Örneğin devletlerin yayılmacılık nedeniyle geçmişte daha sık uyguladıkları, günümüzde ise sadece zorunlu ve acil kamulaştırma gibi nedenlerle uyguladıkları iskân politikaları zorunlu göçtür.(Uyar&Ercan;2021)

 Afet bölgesinde yaşama, başka bir yere tayin olma, üniversiteyi kazanma, sağlık ve eğitim hizmetlerinden yararlanma, iç savaş bölgesinde yaşama, iş bulma gibi nedenlerle bireyler göç edebilirler.

 

Göç Nedenleri:

Göçün nedenlerini itici ve çekici etkenler olmak üzere iki ana başlıkta değerlendirmek mümkündür.

İtici etkenler; savaş, dini baskılar, açlık, olağanüstü olaylar, yüksek enflasyon, düşük ücretler gibi inişli çıkışlı ekonomik koşullardır.

Çekici etkenler ise; yüksek ücret imkanı, iyi bir iş ve eğitim, dinsel özgürlük, aile ya da belirli gruplara yakınlık ihtiyacıdır. Kişinin göç eğilimini belirleyen diğer önemli etkenler ise; yaş, cinsiyet, medeni durum ve kişisel özelliklerdir. (https://www.antalyapsikiyatrist.com/makaleler/goc-psikolojisi)

İstek Durumuna Göre Göçler ikiye ayrılır

 

1. İsteğe bağlı göçler: Kişinin kendi isteği ile daha iyi yaşam şartı arayışıyla yaptığı göçlerdir. Daha iyi bir eğitim, sağlık hizmeti, sosyal yaşam olanağı veya iş bulabilmek için yapılan göçler bu kapsamda yer almaktadır. Bu göçler Türkiye'de genellikle doğudan batıya ve sanayisi gelişmemiş yörelerden sanayi ve tarımı gelişmiş bölgelere doğru olmaktadır.

Dünya geneline baktığımızda göçler, az gelişmiş ülkelerden, gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelere doğru olmaktadır.

 

2. Zorunlu göçler: Mübadele, savaş, doğal afetler gibi olumsuz nedenlere bağlı olarak yapılan göçlerdir. Mübadele göçleri; devletler arasında yapılan anlaşmalar sonucunda kitlesel olarak nüfusun yer değiştirmesidir. 1923 yılında Lozan Antlaşması ile Türkiye ve Yunanistan arasında nüfus mübadelesi gerçekleşmiştir. Son yıllarda Suriye'den savaş sebebiyle 4 milyon kişi Türkiye'ye sığınmıştır. Erozyon, deprem, heyelan, tsunami, hortum volkanik patlama, sel, yangın gibi doğal afetlerden dolayı zorunlu göçler yaşanmaktadır.(Canbaba;2018)

                                

Göçün Bireyin Üzerindeki Etkilerini Açıklamaya Çalışan Kuramlar

Göçün bireyin üzerindeki etkilerini açıklamaya çalışan kuramlardan biri "Sosyal izolasyon Kuramı" diğeri ise "Kültürel Şok Kuramı"dır. "Sosyal izolasyon kuramı"na göre göç; sadece vatandan fizikî bir ayrılış değil aynı zamanda bireyin alıştığı birçok haklardan, kurallardan ve sosyal etkileşim örüntülerinden ayrılmasıdır. (Kuo 1976' dan aktaran: Doğan 1988,34). "Kültürel Şok kuramı"na göre ise, bırakılan çevre ile içine girilen çevre arasındaki kültürel benzerliğe ya da farklılığa bağlı olarak göçmen az ya da çok uyum güçlüğü çekmektedir. Dış ülke yaşantısı ev sahibi ülke hakkında bilgileri, bu ülkenin insanları ile olumlu iliskileri çerçevesinde sağlarsa, kişinin olumlu tutum geliştirme olasılığını arttırmış olur (Garcia 1985'ten aktaran: Esentürk-Ercan 1998,24).

 

            Göçmenlerin ve Gurbetçilerin Geçtiği 5 Evre

1. Balayı Evresi

Bu aşamada kişiler umutludur ve hayatlarının iyiye doğru gideceğine inanırlar. Kişi yeni bir ülkeye geldiği için bundan sonra her şeyin daha iyi olacağına olacağına dair güçlü bir inanca sahiptir.

2. Reddetme Evresi

Bu evrede kişiler büyük umutlar besledikleri ülkenin ya da şehrin eksiklerini görmeye başlarlar. Kendi ülkesinde yapabileceği şeyleri başka bir ülkede yapamadıklarını fark ederler.

3. Geri Çekilme Evresi

Kişiler beklentilerini bulamayıp geldiklerine pişman gibi hissedebilirler. Bu süreçte başarısızlık ve umutsuzluk gibi olumsuz duygular hissedilebilir.

4. Kabullenme Evresi

Kişiler yaşadıkları durumu kabullenir ve yaşadıkları yerin şartlarına adapte olurlar. Bulunduğu yerle bağ kurmaya başlar ve çevresiyle daha iyi bir ilişki kurar.

5. Tersine Şok Evresi

Bu evrede asıl şehirleri ve ülkeleri göçmenlere ilginç gelmektedir. Gidilen ülkeye adapte olmaya başlanır ve kişi kendi ülkesindeki olaylara yabancılık çekmeye başlar.

Tüm bu evrelerin her birinde bireyler farklı duygular hissederler ve bu evreler sıralı ya da herkeste aynı sırada ilerlemek zorunda değildir. (https://www.hiwellapp.com/blog/gocun-psikolojisi-gocmenlerin-ve-expatlarin-sorunlari)

 

Göçmen ve Gurbetçilerin Yaşadıkları Zorluklar

Göçmen kişilerin yaşadığı psikolojik etkiler göç öncesi, göç süreci ve göç sonrası olmak üzere üç aşamada değerlendirilebilir. Sadece göç sonrası dönemde kişinin yaşadıklarına bakmak deneyimi çok boyutlu olarak ele almak için yeterli olmayabilir.

Göç Öncesi Dönem

Göç öncesi dönemde kişinin geride bıraktıkları ve bu bıraktığı şeylerin kendisi üzerindeki etkisi önemlidir. Bu sorunun cevabına göre psikolojik etkilerin hangi düzeyde yaşandığı değişmektedir. Kişi gitmeden neleri geride bırakmak ve neleri yanında tutmak istediğini değerlendirebilir.

Eğer kişi savaş ya da baskıdan dolayı zorunlu göç etmek durumunda kalmışsa bu süreçte kişinin yaşadığı zorluğun daha örseleyeceği olabileceği görülebilir. Bu noktada zorunlu bile olsa kişi neleri kontrol edebilir, hangi durumlar kişinin belirleyebileceği alanlar buna bakılabilir.

Sosyal rollerdeki değişim kişinin göçten nasıl etkileneceği açısından önemlidir. Kişi göçmeden önce nasıl bir sosyal rol içerisindeyse daha sonra onu sağlamak adına neler yapabileceğine bakabilir.

Göç Süreci Dönemi

Göçmenler göç ettikleri yere göre farklı problemler yaşayabilir ancak göçmenlerin ortak olarak hissettikleri ve yaşadıkları psikolojik sorunlar olabilmektedir.

Genellikle göçmenler; ağlama krizleri, uykusuzluk ya da tam tersi aşırı uyku hali, yorgunluk, endişe, depresyon, psikosomatik belirtiler gibi psikolojik problemler yaşayabilmektedir. Bunun yanı sıra farklı bir sosyal ortama gittikleri için gittikleri sosyal ortamda iletişim becerilerinde yoksunluk gibi belirtiler geliştirebilir.

Göçen çiftler arasında iletişim problemleri ve çatışmalar artabilir. Evin içerisindeki gerginlik çocuklara yansıyabilir. Çocuk yeni bir ülkede kendini ifade etmekte güçlük yaşayabilir, kimseyle iletişim kuramadığı için okul ortamında ya da arkadaş grubunda dışlanabilir. Bu durum çocuğun kaygı düzeyinin artmasına neden olabilir. Çocuklarda ağlama krizleri, saldırganlık, öfke kontrol problemleri, depresyon ve endişe görülebilir.

Göç Sonrası Dönem

Göç sonrasında gittikleri ülkeye yerleşen kişilerin duydukları düşük aidiyet hissi ve azalan sosyal destek gibi problemler de göçmenleri psikolojik olarak derinden etkilemektedir. Kişi eski ortamından ayrı kalırsa yalnızlık, yabancılaşma, kendini değersiz görme, yakınlarının yokluğundan ötürü pişmanlık duyguları ve yoğun stres yaşayabilir.( https://www.hiwellapp.com/blog/gocun-psikolojisi-gocmenlerin-ve-expatlarin-sorunlari)

 

Göçün en önemli sonuçlarından biri psikiyatri alanında ortaya çıkmaktadır. Göç öncesi, göç süreci ve göç sonrası ortaya çıkan psikiyatrik durumlar farklılık göstermektedir. Dolayısı ile göç nedeniyle psikolojik zorluklar yaşayan insanlara yardım ederken bu üç evredeki olumsuz ve olumlu özellikleri değerlendirmek gerekir. Örneğin göç-öncesi dönemden kaynaklanan faktörler arasında göçün nedeni ve kaybedilecek şeylerin çapı, derinliği çok önemlidir. Zorunlu göç, "gönüllü" göçten haliyle çok daha fazla olumsuzluklarla yüklüdür. Bu durumlarda en sık görülen psikolojik zorluklar depresyon, anksiyete bozuklukları, post travmatik stres bozukluğu, somatizasyon ve ilişki problemleridir. Bu nedenle göçmenlere verilecek en önemli sağlık hizmetlerinin başında psikiyatrik destek gelmektedir. Ülkemizde göçmenlerle ilgili psikiyatrik destek oldukça yetersiz düzeydedir. Arada bir gönüllü olan kuruluşların psikiyatrik ve psikolojik destek girişimleri çoğu zaman kısa süreli olmakta ve istenen faydayı sağlayamamaktadır.( https://www.medipol.edu.tr/sites/default/files/document/SD_48_56-57.sayfalar_Mustafa_Bilici.pdf )

 

Zeynep Canbabanın (2018) Ortaöğretim Öğrencileri Üzerinde Yaptığı Çalışmada Göç Kavramına Metaforik Yaklaşımlar altı kategoride örneklerle verilmiştir.

                           Göç Kavramına Metafor Örnekleri

1.Eylem/olay gurubu' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç ayrılmaya benzer; çünkü bulunduğu yerden başka bir yere gitmek gibidir. (ÖAN:143)

Göç taşınmaya benzer; çünkü bir bölgeyi terk edip başka yere gitmek gibidir. (ÖAN:28)

Göç terk etmeye benzer; çünkü göçtüğümüzde bir şeyleri bırakıp terk etmiş oluruz. (ÖAN:78)

Göç çıkarmaya benzer; çünkü giden her bir kişide nüfus eksilir. (ÖAN:131)

.

2. 'Canlı grubu' Kategorisine Ait Metaforlar

 

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç balığa benzer; çünkü balıklar suyun içinde sürekli yer değiştirir. (ÖAN:13)

Göç öğrenciye benzer; çünkü öğrencilerde sürekli yer değiştirir (ÖAN:148) 58

 Göç mikroba benzer; çünkü girdiği yerde direk çoğalarak yetişir gelişir ve büyür. (ÖAN:69)

Göç kuşa benzer; çünkü insanlarda göç ederken bir yerden başka bir yere giderler. (ÖAN:76)

Göç leylek gibidir; çünkü yılın belirli zamanlarında soğuk yerden sıcak yerlere giderler. (ÖAN:165)

 

3. 'Coğrafi kavram' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç bulutlara benzer; çünkü onlarda sürekli yer değiştirir. (ÖAN:7)

Göç erozyona benzer; çünkü insanlarda topraklar gibi yer değiştirir. (ÖAN:36)

Göç mülteciye benzer; çünkü zorunlu olarak bir yerden bir yere gidiyorlar. (ÖAN:139)

.4. 'Yerleşim yeri/ millet' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç Türkiye gibidir; çünkü Suriye ve Afganistanlılar hep Türkiye ye göç eder. (ÖAN:47)

Göç Suriye'ye benzer; çünkü bu ülkenin insanları zorunlu göçe mecbur kalmışlardır. (ÖAN:144)

Göç şehre benzer; çünkü göçler genellikle şehirlere doğru olur. (ÖAN:121)

.4. 'Yerleşim yeri/ millet' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç Türkiye gibidir; çünkü Suriye ve Afganistanlılar hep Türkiye ye göç eder. (ÖAN:47)

Göç Suriye'ye benzer; çünkü bu ülkenin insanları zorunlu göçe mecbur kalmışlardır. (ÖAN:144)

Göç şehre benzer; çünkü göçler genellikle şehirlere doğru olur. (ÖAN:121)

5. 'Duyguların ifadesi' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç boşluğa sürüklenme gibidir; çünkü insan göç edince kendini yalnız hisseder. (ÖAN:10)

Göç çaresizliğe benzer; çünkü genellikle insan zorunlu olduğundan dolayı göç eder. (ÖAN:26)

 Göç başlangıç gibidir, çünkü her şeyin yeni olduğu bir yerde başlarsın. (ÖAN:99)

Göç kargaşa gibidir, çünkü göç edilince ortalık karışıyor, kargaşa ve panik oluyor (ÖAN:71)

.6. 'Tatil ile ilgili kavramlar' Kategorisine Ait Metaforlar

Öğrencilerin bu kategoriye ilişkin oluşturdukları bazı metaforlar ve belirttikleri sebepler şu şekildedir:

Göç çadır gibidir; çünkü göçmenler genelde çadırda yaşarlar. (ÖAN:128)

Göç valiz gibidir; çünkü her şeyi alıp gidersin. (ÖAN:43)

Göç tatile benzer; çünkü ait olduğun yerden başka bir yere gidiyorsun. (ÖAN:151)

Sonuç

Göç kavramına yönelik üretilen metaforlar genel itibariyle olumlu ve olumsuz duygular, göçü çağrıştıran veya göçen hayvanların isimleri, değişiklik, mecburiyet gibi kavramların zihinsel yansımaları olduğu görülmektedir. Göçü duygusal açıdan değerlendirerek kargaşa, sefalet, ölüm, kaçış, çaresizlik, yetersizlik, boşluğa sürüklenmek gibi olumsuz kavramlarla açıklayanların yanı sıra (sayıları çok az olsa bile) yenilik, başlangıç, sevgi, değişim, gibi olumlu duygulara benzetenler de bulunmaktadır. Leylek, turna kuşu, kırlangıç, göçmen kuşlar, kuşlar, çiçek ve balık gibi metaforlar ile 'göç'ü somutlaştırmaya çalışanlar bulunmaktadır. Göç'ü bir mekânla ilişkilendirenler Türkiye, Suriye, Amerika, İstanbul, Türkler, Suriyeliler, Cimin (Erzincan) ve şehir metaforunu kullanmışlardır. En fazla dış göçü aldığımız ülke olduğu için Suriye'nin, gençlerin en fazla gitmek istediği ülke olduğu için Amerika'nın, şehir olarak da en fazla göçü İstanbul aldığı için bu metaforları kullanmaları oldukça normaldir. Bunun yanı sıra Erzincan Üzümlü'yü eski ismi ile Cimin'i aldığı dış göç nedeniyle hatırlamaları da yakın çevrelerindeki gelişmelere karşı duyarlı olduklarını göstermektedir. Bazı öğrencilerin göç kavramını tatil ile karıştırdıkları görülmektedir. Valiz, bavul, çadır, tatil, seyahat etmek metaforlarını üretmeleri kavramsal yanılgı içerisinde olduklarını göstermektedir. Öğrencilerin çoğunluğunun Göç kavramını ikamet değişikliği anlamında kullandığımız 'taşınmak' kavramıyla bağdaştırdığı görülmektedir.(Canbaba;2018)

 

 

 

KAYNAKLAR

Canbaba, Z. (2018) Ortaöğretim Öğrencilerinin Nüfus ve Göç Kavramına İlişkin Algılarının
Metafor Yöntemi İle İncelenmesi, Marmara Üni. Eğitim Bilimeri Enstitüsü
Esentürk-Ercan, L.( 2004). Die Rückwanderung Türkischer Jugendlicher in die Heimat - Eine empirische Untersuchung zu Migrationsgründen, zur aktuellen Situation und Zukunftsperspektiven der Zweiten Generation. Das Verbindende der Kulturen, Sektion: Paedagogik /Bildung, Nr.15, TRANS İnternet Zeitschrift
Uyar, G. Ercan, R. (2021) Göç ve Göçmen Davranışlarında Gözlemlenen
Sosyal Psikolojik Boyutlar", Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(45):2071-2085.
https://www.medipol.edu.tr/sites/default/files/document/SD_48_56-57.sayfalar_Mustafa_Bilici.pdf )
https://www.hiwellapp.com/blog/gocun-psikolojisi-gocmenlerin-ve-expatlarin-sorunlari)