Gelişim Gecikmeleri Ve DEHB Tanılarında Psiko-Pedagojik Yaklaşım

Otizmde yaygın gelişim artırma çalışması

(Oxford Turca Çocuk Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi çalışanları ve yöneticilerine teşekkürlerimle)

Otizm tanılarıyla eğitime başvuran öğrencilerdeki gelişim ve biliş düzeyinin çeşitli ölçme değerlendirme araçlarıyla yapılan saptama sonucunda başlayan ve gelişim alanlarının bütünü arasında etkileşime dayalı eğitimine "yaygın gelişimsel çalışma" tanımlaması yapmak mümkündür.

Yaygın gelişimsel çalışma, aslında tüm gelişim geriliklerinde ,zihinsel engellerde ,ve ruhsal farkılılık gösteren çocuklarda yapılabilen psiko -pedagojik geleneksel bir çalışmadır.

Genel psiko-pedagojik ilkeleri içerir

Psikopedagojik eğitim, temelde kişinin kendi farkındalığını artırarak kendini iyi etme potansiyeli olduğunu varsayar. Psiko- pedagojik eğitim, Rousseau nun; İnsanın iyi doğduğu ilkesini kabul eder, ve Montesorinin “insanın kendini iyileştirme potansiyeli” ilkesi yanı sıra davranışların değiştirilmesinde yalnızca edimsel teknikleri benimser.

Pisiko-pedagojik eğitim bireyin devinsel ve bilişsel düzeyinde ortalamaya göre geri alanları olabildiğince geliştirmeye çalışır.

Gerçekten de insan için eğitimde en iyi ödül kendi başarısıdır. Montessori’nin deyişiyle insanın alabileceği en iyi ödül başkasının değerleriyle ve hükümleri ile verilen bir ödül değildir ,İngilizce deyişiyle award değildir , kendi kazandığı’dır yine İngilizce deyişiyle “prize” olan başarıdır dışardan verilen ödüller klasik şartlamayı ve bireysel gelişimi göz ardı eden ödüllerdir ve eğitimsel değildir.

Otizm tanısına gelince otizm tanısı dikkat eksikliği ve öğrenme bozukluğu dahil ,bilişsel düzensizlikler ve çocukluk psikozlarını da içerenbir çok olguyu ve farklı gelişimi barındıran örtüşük semptonların biraradılığına sahiptir.

Otizm tanılarına baktığımızda sonuçlarına dayalı olarak çeşitli isimler aldığını görürüz .Başta çocuklarda farklı gelişim alanlarında duraklamayı ya da yavaş gelişimi işaret eden yaygın gelişim gecikmesi ,beş duyu arası dengesizlik,sosyal gelişim gecikmesi, 50 li yıllarda çocukluk şizofrenisi ,ve hareki koordinasyon yetersizliği en sık duyduğumuz isimler arasındadır

Otizm tanılı çocuklarda görülen değişik sayıda ve nitelikte dikkat eksikliği öğrenme bozukluğu semptonları eğitimsel çalışmalarla düzenlenmediğinde kişinin düşüncelerinin, duygularının ve arzularının, dünyayı kendi algılayış biçimi de farklılılaşır..İstemlerini norolojik engelleri dolayısıyla belirtemeyen bireyin iç gerçekliği ile dış gerçekliği arasındaki fark bağdaşmayacak denli açılabilir.Öğrenme önündeki engellerin kaldırılmasının kendi iç dünyasına kapanmasını engelleyeceğini söylemek bir öngörü değildir.

Birey ;olay, nesne ve olguları norm içinde bulunan kişilerin paylaştığı gerçeklik temelinde değil kendi duygu ve düşüncelerinin ışığı altında değerlendirir. Bu tanımıyla patolojik bir anlam taşır. Karşılık, red, sosyal etkileşim ve , iletişimde devam eden bozukluklar,ve genellikle stereotip davranış paterni ile karakterize edildiği düşünülür..

Otizm genel anlamıyla sosyal anlamda çevreye tepkisizlik, sözlü veya başka türlü iletişim güçlükleri, gerçeklikten uzaklaşma, içe kapanma, nesnelere karşı aşırı düşkünlük, takıntılı hareketlerle tanımlanan bir süreçtir.

Otizm tanılı çocuklarımıza baktığımızda ilk kullandığımız ölçme değerlendirme araçlarının belirlediği aralıklara bakarak genel bir çalışma planı çıkarmak mümkündür.

Genel anlamıyla otizm tanısıyla psikopedagojik eğitime gelmiş öğrencilerdeki kişisel sosyal ,devinsel ,dil ve bilişsel gelişim farklılıklarına bakmak gerekir.Gördüğümüz farklılıkların tek tek çalışabilmesi çocuğun kendini gerçekleştirmesinde izlenecek yöntemdir.Kişişesel sosyal gelişimin hareki yapıya bağlı olduğunu düşünürsek önce devinsel yapıya bakmak daha doğru olacaktır

İnce devinsel gelişim:Okul öncesi dönemdeki otizm tanılı çocukların büyük çoğunluğunda ince devinsel gelişimin geri kaldığı görülür.

Görülen farklılıklar şunlardır

Dikkat eksikliğii ve Öğrenme bozukluklarında DEHB de görebileceğimiz gergin ve yumuşak olmayan bir el

avuç içi yakalama ve bütünsel tutuş

serçe ve yüzük parmağı ile yapılan tutuş

İşaret parmağı ve orta parmağın üst üste bindirilmesi

Serçe parmağı ve avuç içi arası tutuş yapmak

DEHB tanılı çocuklarda da görülen orta parmakla klavye kullanmak ve işaret parmağı yerine orta parmakla işaret etmek

Ağır davranış bozuklarında ve hareki koordinasyon eksiklerinde görebileceğimiz orta parmak ve işaret parmağı arasına sıkıştırılan başparmak

Nesnelere elinin üstüyle dokunma isteği

Ters ve düzü karıştırmak

Lateralleşme de farklılıklar,oturmamışlık,miks ya da sol kullanım

Bilgisayar faresi kallanırken tıklama yapamayıp döner bölümleri kullanmak.

Çivi takmalarda ,makas la kesme etkinliklerinde de görülübielecek el göz koordinasyonunda zayıflıklar.

Parmak şıklatamamak ,güzel anlamında baş işaret ve orta parmağın birleştirilerek kullanılamaması,işyaretleminin tüm el ile yapılması.

Elin butunsel olarak aşırı kıvrak olması

Güzel anlamında kullanılamayan üç parmağın seri olarak masaya hafifçe vurulabilmesi dört parmağın seri olarak nesnelere vurularak dokunma yapılması

Elle ilgili çalışmalarda latarelleşmenin saptanması çok önemlidir.Çocuklar kendilerini belirtemedikleri için genelde sağlak eğitimciler için de kolaylık sağladığından solak bir çocuk için sağlak bir eğitim hatası yapabilmek mümkündür.El göz koordinasyonu çalışmaları yanı sıra parmak oyunları ,parmak boya ve hamur kullanımı ve sayıları el işaratleri   ile gösterme dahil parmakların kullanabilmesinin öğretilmesini sağlama çalışmaları yapılabilir..

Kaba devinsel alanda gördüğümüz farklılıklar ince devinselde olduğu denli belirgin olmamasına karşın şöyle sıralayabiliriz.

Ellerin kuş gibi sağa sola kaldıralamaması timsah yürüyüşü yaparken ellerin kullanılmaması

Tek ayak üstünde zıplayamama

Yüzerken kolları tam anlamıyla açamama

Yüzerken sırt üstü yatışta dengeyi sağlayamama

Zıplayan topu yakalayamama

Denge sorunları

Geri geri yürümede zorluklar

Başı evet ve hayır anlamında eğerek kullanamama

Dua haraketi sırasında avuç içi dışarı dua etme

Ters el sallama

DEHB li çodcuklarda da gördüğimiz gibi Masada otururken sandalyeden ipek bir mendil gibi akma ,ya da istemediği davranışlarda tamamen akarak kendini yere bırakma .

DEHB de de görebileceğimiz dönerken bütünsel tutuş

Evde aileye belli timsah yürüyüşü ,baş ,kol çalışmalarını içerin kulltür fizik çalışmaları ,denge tahtası ,kürek çalışması ,ve ayarlanabilen kondüsyon bisikleti kapalı alanlarda ailelerin de yapılabileceği çalışmalardır.

İnce ve kaba devinsel alanda ki geri kalmalar ve farkılılıklar dilin semantik anlamını vermede engeller yarattiği için beden dili kullanımını da önemli oranda etkiler.

İnce ve kaba devinseldeki gelişim çalışmaları aynı zamanda dil gelişimi çalışmalarınıda destekleyecek çalışmalar olması otizm tanısında eğtimin yaygın bir gelişimsel çaba olduğu gösterir.

Dil gelişimi :Dil gelişimi alanındaki çalışmalar çok kez otizmdeki konuşma geriliğinin yalnızca konuşma ya da vokalizasyon çalışmaları olduğu gibi bir yanlış anlamaya yol açar.Kimi çalışmalarda ifade edici dil anlamında ses ve anlam içeren etkinliklerden aynı başlık içinde sözedilirken işitsel ve görsel ayrımlaştırmaya dayalı etkinliklerden de alıcı dil olarak söz edilir.Bu nedenle dil gelişimi çalışmalarında yöntemi belirlemek açısından şöyle bir sıralama yapmakta yarar vardır.

Fonotik, yani seslendirme

genel devinsel gelişim ve koordinasyon

İşitsel ve görsel koordinasyon

semantik sorunlar

Bilişsel gelişim

Ve kişisel sosyal alandadır.

Vokalizasyon:

vokalizasyon ; seslendirme ya da fonotik diyebiliceğimiz bir çabayı olduğu kadar gelen bilginin yerleşeceği şemaları da kapsayan,semantik ,anlamsal , bilisşsel ve genel hareki yapıya bağlı psiko motor etkinliklerin koordinasyonundan oluşan çabadır, Fonotik çalışma her şeyden önce ses telini için gerekli üflemeyi gerektirir.Dil gelişimi çok geri kalmışçocfukların çoğunda üflame yerine içe çekme vardır bu nedenle genel hareki koordinasyon çok önemlidir.Dil gelişimi çok geri olan otizm tanılı çocukların ağızlarından ses çıktığı halde öperken ses çıkarmadıkları bilinir.Fonotik çalışmalar için üfleme ,dil egzersizleri yanı sıra genel haraketin performanslı boyutuyla çalışılmasının yararı olduğu görülmüştür.Konuşabilen otizm tanılı çocukların bir kısımının yeni Türkçe öğrenen bir alman sivesiyle konuşması dil egzersizi çalışmalarına gereksinimi gösterdiği gibi nefes kuvettinin ve genel motor koordinasyonun artırılmasını da gösteren bir durumdur

Devinsel gelişim ve motor koordinasyon:

Dil gelişiminde ince ve kaba devinsel gelişmde koordinasyon sağlama ve geliştirmenin önemi açıktır.

Dilin semantik yapısını sağlamak için de genel motor koordinasyona gereksinim vardır.10 -14 ay arası çocukların yaptığı işaretlemeler ve anlamlandırmalar için kaba devinsel gelişiminin yeterli olması gerekir elleri iki yana açarak nerede uzağı işaret parmağı ile işaretleme, baş hareketleri, evet hayır anlamlarını verme dil gelişiminin önemli kilometre taşlarıdır .Dil gelişiminin ölçüldüğü evreden başlayarak bulunan normal çocukların yaptıkları haraketlerin model olarak kullanılması yararlı bir yöntem olabilir.Çalışmalar sırasında tiyatrocuların büyük oynama dedikleri biçimin de konfuşmak çocukların önce anlamasını kendileri yaptıktan sonra da anlatmasını kolaylaştırır.Bunun için at pazarında el sıkışıyormuş gibi el sıkmak çok uzakta sesini işitmeyecek biriyle konuşuyormuş gibi görsel el işaretleri kullanmak ve kullandırmanın da yararı yadsınamaz..

İşitsel ve görsel ayrımlaştırma

Görsel keskinlik ve işisel keskinlik sorunu olmadığı bilinen bir çok otizm tanılı çocuğun ailesinin ilk şüphelendikleri şey çocuklarının işitmediği ya da görsel keskinlik sorunları olduğudur.İşitsel ayrımlaştırma vucudun genel ritim olgusuna bağlı olarak sesler arasındaki farklılıkları tanımlayabilmektir.İşitsel ayrımlaştırmayı geliştirmek için yapılacak çalışma ritim çalışmasıdır.Okuma becerilerindede temel bir öge olan ritim çalışmaları çocuğun çevredeki sesleri birbirnden ayırabilmesini sağlar.

Ritim çalışmalarını yaparkan iki heceli seslerden çok heceli seslere doğru geçiş çocuğa kolaylıklar sağlar.Ritim çalışmaları aynı zamanda arabaya abara ,kelebeğe kebelek deme gibi syntaks sıralama hatalarını da giderebilen çalışmalardır.

İşitsel çalışmalarda olduğu görsel çalışmalarda da ayrımlaştırma işaret dilinin okunması için gereklidir.Benzerlik ve farklılıkların öğretilmesi gözün okuma sırası ve düzeni labirent çalışmaları,yap boz çalışmaları ve bilgisayar destekli çalışmaların görsel ayrımlaştırma yı artırmada yararı bilinmektedir.

l

Dil gelişimi çalışmasını genel motor bilişsel ve kişisel sosyal çalışma kompleksi ele aldığımızda dil gelişimi çalışmalarının bilişsel etkinlikler olmaksızın yapılamayacağı da açıktır.Tüm nesnelerin üç boyutlu yapılarının tanımlanması,dokunsal ,işitsel duysal çalışmaların yapılması , gerçek ve illustrativ resimlerin ayrımlarının oluşturulması gerekir.İşaretleme ve anlamlandırma çalışmaları için gereken bilişsel ögeler kavramlar ve tanımlamalar görsel ve işitsel uyaranların tanımlanması ve öğretilmesi trafik levhalarında olduğu gibi sembol resimlerin kfllanılmasını ve görsel bir dil oluşturmayı kolaylaştırır.

Dil aynı zamanda Piaget" in bize belirttiği gibi özümleme yaparak çocuğun karşılaştığı bir durumu ya da bilgiyi kendisinde daha önce varolan bilişsel yapı içine alma sürecidir. Bu nedenle Karşılaştığı durumu anlamlandırma. Ve gördüğü köpek ile koyunun farkını anlatma gibi uyumsama ve nesneler arası bağlantıları oluşturacak örgütleme çalışmaları iç dili oluşturmak ve semantik ya da diğer adıyla anlam için önemlidir.Bunun için resimlerle öykü anlatamı ve kendine resimler vererek öykü kurma,basit olaylardan başlayarak mektup yazma yapılabilecek çalışmalardır.

Aritmetik ve geometrik kavramların resimlerde kullanılmasıyla geliştirelebilecek bilişsel çalışmalarda Piagetin evreleri arasından geçiş yapabilmek mümkün olabilmekle birlikte bir çok çocuğun okuma yazma bilmesine karşın bilişsel bozukluklar gösterirlar

1) Doğum ile iki yaş arası gerçekleşen duyu-hareket evresi

2) İki-yedi yaşları arasında gerçekleşen işlem öncesi dönem

3) Yedi-on bir yaşları arasında gerçekleşen somut işlemler evresi

4) On bir yaşından başlayıp yetişkinlikte de devam eden soyut operasyonlar

Evreler arasında geçişler okuma dil ritm ve anlama ve diğer becerilerin becerileri gelişmesi ile hızlanabilir.

bilisel gelişimi düzenlemek yine devinsel çalışmalar yanısıra görsel ayrımlaştırma çalışmaları ile mümkündür.

Ekolali : Dil gelişimi başlığı altında ele alabiliceğimiz gibi kişisel sosyal bölümdede sözerebeleceğimz çalışmalardan biri de ekolali alanındadır.Çok az seslendirmenin olduğu çocuklarda da son işaretin tekrarı şeklinde davranış olarak da görülebilir.Söz gelimi elle çocuğa önce topu sonra daireyi gösterdiukten sonra topu eline vererek bu top mu daire mi dendiğinde daireyi gösterir .Okuma yapayabiliyorsa yine son yazıyı gösterir.Son söylenilen sözün tekrarı olarak çok görülen bu konuşma biçimi öğrenme olan konuda söz gelimi otomobili gösterirken bu otomobil mi yoksa kuş mu gibi sorularla çocuğun kendi yanitını gülerek düzeltelebileceği sık çalışmalarla giderilebilir .

Üçüncü ve ikinci tekil sahıs kullanımı .

Çocuğun nörolojik gelişiminin düzeyine göre üçüncü tekil ya da ikinci tekil kullanımı vardır.Kişisel sosyal gelişimin kaba devinsel gelişimin artmasıyla ben benim gibi büyük hareketlerin oluşturulması ben sen kavramının oyunlarla oturtulmasıyla azaltılabilen bir farkılılıktır.

.

Kişisel sosyal gelişim:Ailenin çocuğu hasta görmeyerek onun kendi bağımsızlığına olabildiği kadar önem vermesi bir çok normal çocuğu olan ailenin dahi pek yapamadığı bir şeydir.Neredeyse çocuğun semptonlarına sevgiyi getiren hastılık hastalığı yaratıcı koruyucu tavırlar zaten kendi anlama ve anlatma sorunları olan çocuk için bir engeldir.

Bir çok DEHB li çocuklukta gözüken

Göz teması sorunlarını bu başlıkta ele aldığımızda karşılıklı konuşmaların ve diğer çalışmaların kişisel sosyal gelişime etkisi açıktır.

Kişisel sosyal gelişim diğer çalışmaların başırısbını ve çevrenin sosyo kültürel yapısını gösteren önemli bir alandır.

Bu alandaki sorunlardan birisi de yine ülkemizde özellikle anaokullarında çok rastlanan ve bağlanma bozukluları olarak tanımlanan anne çocuk baba çocuk yapışık kişilikleridir.

Çocuğun kendi bedenini kullanamayarak bir başkasının elini adeta bir vinç kullanırcasına yaptırması bu başlık alkında ele alabileceğimiz özel farklılıklar arasındadır.

Daha önceleri yalınzca çocukluk sizofrenisi olarak tanımlanan otizmin öğrenme bozuklukları ile örtüşük hiperleksi diskalküli .disgrafi gibi öğrenme bozuklukları ile gözükmesinin yanı sıra şizofreninin belirgin özelliği dissossasyon ve güvensizlik olarak alğılanabilecek çevreyi algılamadaki bozukluk tan farklı olarak utangaçlık vardır birbirine yakın gözüken bu kavramda utangaçlık kişiliğin geç gelişimini gösterir.Bu anlamda otizmin kişisel sosyal alanda bir bozukluk değil geç bir gelişim olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Aile özellikleri

Otizm tanısı konulan aileler yine DEHB li ailelere benzeyen attidüdler göstermekle birlikte kanner anneliri soğuk ya da ice mummy olarak tanımlar

Çok kibar gözüken ancak çok değişken olduklarını belirtir.

Ebeveynlerden en az birinin aşırı otorite sahibi olduklarını

Zeka düzeylerinin yüksek olduğunu

Ebeveynlerden en az birinin fıkra anlatamadığı

Kedi köpek kuş gibi ev hayvanları beslemediklerini

obssesiv kompülsiv özelliklere sahip olduğunu belirtir

mancauser sendromu yaşayan kimi annelerin otizm alanında görülebileceği de de bir gerçektir

Gelişimi geç giden ve öğrenme bozklklarını gösteren çocuklar otistik olmayabilir.Otizm tanılı çocklarda da disleksi discalculi hiperleksi bulunmayabilir .

Tanı ne olursa olsun gelişimi engelleyen semptonları giderme amaçlı eğitimden vazgeçmemek tanılarını doğru koymak ailenin duygusal olarak korunması ve eğtimcinin planının çizmek açısından gerekli ve şarttır.

Yazı yazma sırasında da koordinasyon zorlukları kendilerini sadan sola çizgilerle gösterir. K harfini yazarken çizginin aşağıdan yukarı çıkmasanın yanısıra K nın kollarının ortasından yine sağave yukarı çıkması öğrencinin teğet çalışması için yeterli koordinosyonu gösterememesinden kaynaklanır yazıdaki küçük (minüskül) anın yuvarlağı DEHB tanılı çocuklarda saat yönünde çizilirken teğet çizgisi yine aşağıdan yukarı doğru çizilir .Bu nedenle disleksi özelliklereni gösteren benzeri koordinasyon eksikliklerinde "at" yazısının "ta! olarak okunması da mümkündür.Benzeri disleksiv özelleklerin bir çocukta grünmesi otizm tanısını getirmediği gibi her otiszm tanılı çocuğun da disleksiv özellikler göstermesi gerekmez

www.blogcu.com/otism