Eşleme Öğretim Süreci

Eşleme becerileri farklı yaklaşımlara göre değişik şekillerde öğretilmekte ise de burada Lovaas Modeline dayalı yöntem anlatılacaktır. Eşleme becerilerinin öğretiminde izlenecek sıra:

a.Eş olanları eşleme: Bu aşama eşlemenin temel aşamasıdır. Bu aşamanın tamamlanması şu sırayı izler.

1.Nesne-nesne eşleme:Üç boyut nesnelerin eşlenmesidir.Öğretim sürecini Lovaas şu şekilde örneklemiştir

Bu çalışmanın başlangıcında çocuğa kolaylık sağlaması için iç içe geçen veya üst üste konabilecek materyallerle başlamak uygundur.Örneğin bardak,tabak,küpler vs.İlk eşleme materyalimiz örneğin mavi oyuncak bir bardak olsun.Çocukla karşılıklı masada oturun.İlk uyaranı (A) masaya çocuğun önüne koyun.Sonra birinci uyaranla eş ikinci uyaranı(A') çocuğun eline verip "eşle" komutunu verin ve aynı anda A' 'yı A ile eşlemesi için fiziksel yardım verin ve hemen çocuğu pekiştirin.(Masaya bardağı koydunuz sonra bardakla eş başka bir bardağı çocuğun eline verin ve eşle deyip fiziksel yardımla bardağı bardağın üzerine koydurun ve hemen "aferin çok güzel" diyerek çocuğa ağızda en fazla 5 saniye içinde tüketilecek bir pekiştireç verin veya sadece çocuk için anlamlıysa sosyal ödül(aferin gibi) verin.).Masadaki uyaranlarını kaldırın ve tekrar yukarda anlatılan süreçle A' ile A yı eşletin.Her sunuda masadaki uyaranlar kaldırılıp tekrar yeni başlıyormuş gibi her seferinde sunulmalıdır.Fiziksel yardımı aşamalı olarak geri çekin.Çocuk bağımsız olarak 5 denemenin 5 inde veya 10 denemenin 9 unda bağımsız olarak A' ile A yı eşlerse sonraki sürece geçin.

Sonraki süreçte A nın yeri değiştirilecek.Örneğin A yı masanın sağ tarafına koyun ve çocuğun eline A’ yı verip “eşle yönergesiyle birlikte fiziksel yardımla A’ ile A yı eşletin hemen çocuğu pekiştirin ve masadaki A’ ile A yı kaldırın(Bardağı masanın sağ tarafına koydunuz ve masadaki bardakla eş başka bir bardağı çocuğun eline verdiniz ve çocuğa “eşle” diyerek yukarda anlatılan eşleme sürecini takip ettiniz.). Fiziksel yardımı aşamalı olarak geri çekin ve çocuk bağımsız olarak 5/5 veya 9/10 ölçütünü karşılarsa A yı masanın farklı yerlerine koyarak karışık olarak koyup yukarda  anlatılan öğretim sürecini uygulayın.Eğer çocuk masaya rastgele konulan A yı A’ ile 5/5 veya 9/10 ölçütünü karşılayacak şekilde eşlerse sonraki uyarana geçin. Buna B ve B’ denilecek.

   Diğerinden oldukça farklı başka bir nesne seçin.Rengi, cinsi gibi ilk nesneden olabildiğince farklı bir nesne olsun.Biz örnek olarak beyaz bir çorabı seçtik.B i masaya çocuğun karşısına koyun ve çocuğun eline B’ verip yukarda anlatılan tüm süreci uygulayın.

   Çocuk artık A ile B uyaranlarını tek başlarına ve masanın farklı yerindeyken de eşleyebilmektedir.Şimdi masaya tek A ve B i çocuğun önüne koyun çocuğun eline A’ verip eşle deyin 4 sn bekleyin tepki gelmezse hemen fiziksel yardım verin yanlış tepki gelirse “hayır” deyip fiziksel yardımla eşletin.Tabiki yine yardımı geri çekeksiniz.Bu şekilde A ile B i A’ ve B’ rastgele sorulduğunda eşleyebilirse(ölçüt 5/5 veya 9/10) uyaranları masanın farklı yerlerine koyun ve masanın farklı yerlerindeyken de bağımsız olarak çocuk eşleye bilirse diğer uyaranlardan farklı bir uyaranı daha masada tek başınayken eşlemeyi öğretin(örneğin bir kaşığı eşlemeyi öğretin)Sonra yeni öğrettiğiniz bu nesneyi diğerleriyle beraber sunun.Aslın süreç kısaca şu; bir nesneyi eşlemeyi öğret sonra onu diğer eşlemeyi öğrettiğin nesnelerle karışık olarak sun.Bu şekilde farklı nesneleri eşlemeyi çocuğunuzla resim-resim eşlemeye geçebilirsiniz.(Bazı çocuklar resimlerle daha ilgilidir veya nesneler bazı çocukların ilgisini çabuk dağıtır bu durumda resim-resim eşlemeyi nesne-nesne eşlemeden önce çalışabilirsiniz)

2.Resim-resim eşleme:Birbirinin eşi resimlerin eşletilmesidir.Örneğin bir top resmiyle aynı olan başka bir top resminin eşletilmesi.Süreç yukarda anlatıldığıyla aynıdır.

3.Renk ve şekil eşleme:Renk eşlemeye şekil eşlemeden önce başlamak faydalı olabilir.Çünkü çocuklar renkleri şekillerden daha kolay eşleyebilirler.Şekil eşleme de şu sıra önerilebilir;daire-kare-üçgen-oval-dikdörtgen ve diğer şekiller.Bu aşamada harf eşleme, sayı eşleme ve sözcük eşleme de çalışabilirsiniz.

3.Nesne-resim eşleme:Nesneyi iki boyutlu temsiliyle eşleme.Örneğin bir bardak ile onun resmini eşleme

4.Resim-nesne eşleme:Resmi temsil ettiği nesneyle eşleme.Örneğin bardak resmi ile bardağı eşleme.

b.Aynı sınıftan olanları eşleme

1.Nesne-nesne eşleme:Bir spor ayakkabısı ile farklı bir ayakkabıyı eşleme.

2.Resim-resim eşleme: Bir spor ayakkabısının ile farklı bir ayakkabının resmini eşleme.

3.Nesne-resim eşleme:Bir spor ayakkabı ile farklı bir ayakkabının resmini eşleme.

4.Resim-nesne eşleme:Bir spor ayakkabının resmi ile spor ayakkabısını eşleme.

5.Kategori eşleme:Burada kategori ismi verilmeyecek yukardaki eşlemelerde olduğu gibi yönerge yine “eşle” olacak.

5.a.Nesne-nesne:Kazakla çorabı,ayakkabıyı,pantolonu(giysiler kategorisi) ve elma ile muz,çilek,peynir,ekmeği eşleme gibi.Başlarda birbirine benzer nesnelerle başlayın.Örneğin kazak ile tişört eşleme, kaşık ile tabak eşle gibi.Giderek benzerlikleri azaltın.Çorapla şapka eşleme (giysiler kategorisi),ekmekle elmayı eşleme (yiyecekler kategorisi) gibi.

5.b.Resim-resim

5.c.Nesne-resim

5.d.Resim nesne

c.Sınıflama:Burada da nesne-nesne,resim-resim,nesne-resim sırasını takip edebilirsiniz.Sınıflamaya şöyle bir çalışma örneği verilebilir.Çocuğun önüne iki şeffaf kutu konur(kutunun birinde mavi küp diğerinde mavi bir çorap vardır) ve karışık olarak benzer mavi küpler ve benzer mavi çorapların olduğu bir küçük yığın konur ve çocuktan benzer olanları ayırması istenir.Çocuk küpleri küp olan kutuya çorapları çorap olan kutuya koyar.

Bu program tamlandıktan sonra çocuğunuza duygu ifade eden resimleri eşleme, fiilleri eşlem, miktar eşleme gibi farklı eşleme becerilerini de çalışabilirsiniz.

   Burada O. Ivar Lovaas ın Teaching Individuals with Developmental Delays adlı kitabının Matching and Sorting (Chapter 12) bölümünün bir özeti verilmiştir. KAYNAKLAR

Ivar Lovaas,Teaching Individuals with Developmental Delays