Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri? Tanılaması? Tedavisi?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve dürtüsellik (istekleri erteleyememe) belirtilerinin görüldüğü bir sorundur. Bir çocukta bu bozukluğun varlığının teyid edilebilmesi için belirtilerin yedi yaşından önce görülmeye başlamış olması gereklidir. Ayrıca dürtüsellik, dikkat eksikliği ve hareketlilik belirtilerinin çocuğun yaşamını, kişilerarası ilişkilerini veya okul hayatını olumsuz biçimde etkileyecek düzeyde olmalıdır.

DEHB’nin BELİRTİLERİ Nelerdir?

Bu çocuklar ders çalışmakta zorlanan, yaramaz olarak nitelendirilen, kıpır kıpır çocuklar olarak göze çarpmaktadır. Uluslararası sınıflandırma sistemi DSM-IV tanı ölçütlerine göre bu çocuklar üç ayrı grupta ele alınmaktadır.

1. Dikkat, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik problemi olanlar;

2. Sadece dikkat problemi olanlar;

3. Sadece aşırı hareketlilik ve dürtüsellik problemi olanlar.

DSM IV Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/ Aşırı Hareketlilik Bozukluğunun Tanı Ölçütleri:

a) Dikkatsizlik

1. Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar,

2. Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır,

3. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür,

4. Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir),

5. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker,

6. Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir,

7. Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler),

8. Çoğu zaman dikkati dış uyaranlara kolaylıkla dağılır,

9. Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır.

b) Hiperaktivite/ Aşırı hareketlilik

1. Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur,

2. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar,

3. Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir),

4. Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır,

5. Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır,

6. Çoğu zaman çok konuşur.

c) Dürtüsellik

1. Çoğu zaman sorulan sorunun tamamlanmasını beklemeden cevabını verir,

2. Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır,

3. Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.

DEHB tanısının konulabilmesi için çocukta yukarıda yer alan tanı ölçütlerinin yanı sıra; temel belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, en az iki ortamda görülmesi, (okul ve evde) ve 6 ay boyunca da devam ediyor olması, yaygın gelişimsel bozukluk, zihinsel ve gelişimsel yetersizlik ve diğer psikolojik bozuklukların ve işitme ve görme yetersizliklerin olmaması gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda (DEHB) ERKEN TANILAMANIN Önemi

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar okula başladıklarında hareketlilikleri ve konsantrasyon sorunları nedeniyle “yaramaz, tembel” gibi etiketlerle karşılaşmaktadırlar. Bunlar çocuğun özgüvenini düşürmekte ve kendisi ile ilgili olumsuz duygulara sahip olmasına neden olabilmektedir. Ayrıca çeşitli araştırmalar DEHB olan bireylerde ilerleyen yaşlarda daha fazla depresyon veya kaygı bozuklukları gibi sorunların ortaya çıkma eğilimi olduğunu ortaya koymaktadır. Oysa erken ve tanı ve uygun tedavi ile özgüven sorunları ve bunun getirisi olabilecek bir takım duygusal sorunların önlemlerinin alınması olasıdır. Düşük benlik algısı olan çocuklar için uygun terapötik yaklaşımlar sağlanarak özgüvenlerinin artmasına destek olunabilir.

DEHB olan çocuklar ne kadar erken belirlenirlerse çocuğun eğitimden yararlanma ihtimali de o denli fazla olur. Okul öncesi dönemden itibaren bu çocuklarla yapılabilecek çalışmalar doğrultusunda sırasını bekleme, yönergeleri dinleme ve izleme, karşısındakini dinleme, olumlu ilişki kurabilme ve oyun kurallarına uyma gibi beceriler kazandırılabilir. Böylece ilköğretime başlandığında pek çok sorun önceden ele alınmış olacağından çocuğun okula ve yeni girilen bu oldukça kurallı ortama alışma süreci kolaylaşır. Ayrıca DEHB olan çocuklara akademik becerilere destek olmak amacıyla bireysel eğitim programları da uygulanabilir. Çocuk bu sayede dikkat, görsel ve işitsel algı ile organizasyon becerilerini kendisi için bireyselleştirilmiş biçimde uzman kişilerin denetimi altında öğrenir.

Erken tanı ve tedavide çocuğun ailesi, okul rehberlik öğretmeni, sınıf öğretmeni ve tanıyı koyan (Özel Eğitim Uzmanı) uzmanlar eşgüdümlü biçimde çalışarak tedavide önemli rol oynarlar.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun TANISI Nasıl Konulur?

Değerlendirme ve tanı koyma sürecinin amacı nedir?

İyi bir değerlendirme çocuğun zaman içerisinde, farklı ortamlar ve farklı kişilerle birlikteyken nasıl davranışlar gösterdiği ile ilgili bilgi vermelidir. Sonuçlar eğitimsel ve davranışsal sorunlarla ilgili bir plan yapma konusunda yardımcı olma niteliğinde olmalıdır.

Değerlendirme kimler tarafından gerçekleştirilecektir?

Bu süreçte multidisipliner bir takım rol oynamalıdır. Diğer bir deyişle farklı eğitim ve deneyim süreçlerinden geçmiş olan birden fazla uzman değerlendirmeleri yapmalıdır. Değerlendirmeleri yapacak uzmanların arasında çocuk ve ergen psikiyatristi, klinik psikolog, okul rehber öğretmeni ve sınıf öğretmeni (Özel Eğitim Öğretmeni) sayılabilir.

Bu arada siz de çocuğunuzun evdeki davranışları ve becerileri ile ilgili bilgiye sahipsinizdir. Ayrıca erken gelişim dönemini, sağlık durumunu, bir ebeveyn olarak sizin ondan beklediklerinizi ve yakın zamanda yaşamış olabileceğiniz anlamlı bir takım değişikliklerin onu ne şekilde etkilemiş olabileceğini de en iyi siz bilebilirsiniz Tüm bu bilgileri ve farklı uzmanlardan aldığınız görüşleri bir araya getirmeli ve diğer uzmanlarla paylaşmalısınız.

Değerlendirme görüşmeleri sırasında, çocuğunuzun yaşı ve konuşma becerileri elverdiğince, okulda yaşadığı sorunlardan bahsetmesi gerekecektir. Bu nedenle onu uzmana başvurmadan önce hazırlamanız değerlendirmeler sırasında doğru tanıya ulaşılması konusunda yardımcı olacaktır.

Değerlendirme Süreci Nedir?

Değerlendirme çocuğunuzla ilgili bilgilerin toplanması ile ilgili bir süreçtir. Çocuğun dikkat, hareketlilik ve dürtüselliğe ilişkin sorunları tek tek ele alınarak bunların ne zaman başladığı ve hangi ortamlarda ortaya çıktığı belirlenir. Çocuğun yalnızca evdeki ya da yalnızca okuldaki davranışlarının öğrenilmesi yetersizdir, bu nedenle çocukla ilgili bilgiler hem ebeveynlerden hem de öğretmenlerinden alınmalıdır. Aileden çocuğun gelişim basamaklarına göre farklı dönemlerdeki davranışları ile ilgili bilgi alnır. Ayrıca anne babanın özellikleri, çocuk yetiştirme ve disiplin tarzları öğrenilir. Çocuğun okul ve arkadaş ortamlarındaki davranışları uzmana farklı ortamlarda çocuğun nasıl davrandığı ile ilgili daha detaylı bilgi vereceğinden önem taşımaktadır. Çocukla ilgili bilgilerin alınması için bir diğer kaynak ta görüşme sırasında uzmanın kendi gözlemleridir. Görüşme ve değerlendirme sırasında çocuğun davranışları ve ilişki kurma biçimi gözlemlenir. Özellikle dikkati toplama, organizasyon veya belli bir süre hareket etmemeyi gerektiren oyunlar oynanarak çocuğun bu gibi durumlardaki davranışları izlenir. Özetle kapsamlı bir değerlendirme gerçekleştirilebilmesi için farklı kaynaklardan bilgi toplanması gerekmektedir:

1. Çocuğun sağlık ve gelişimsel geçmişi;

2. Öğretmenin doldurduğu ölçekler;

3. Ailenin doldurduğu ölçekler;

4. Çocuğun çeşitli psikolojik testler kullanılarak değerlendirilmesi.

Tanı Sürecinde Kullanılan Psikolojik Testler ve Araçlar Neler Olabilir?

1. Değerlendirme süreci boyunca çocuğun gözlemlenmesi ile farklı koşullarda nasıl davrandığı ve verilen görevlerle nasıl başa çıkmaya çalıştığı anlaşılır;

2. DEHB’na yönelik ebeveyn ve/veya öğretmene verilen soru formları diğer çocuklara kıyasla durumu hakkında bilgi verir;

3. Zeka testleri çocuğunuzun yaşıtlarına kıyasla genel bilişsel kapasitesi hakkında ve güçlü olduğu alanların yanı sıra zorluk çektiği alanlarla ilgili bilgi verir;

4. Nöropsikolojik testler çocuğun algı ve dikkat becerileri ile ilgili zorluk alanları ile ilgili bilgi verir.

Değerlendirme Sonuçları Ne İşe yarar?

Değerlendirmeler çocuğunuzun öğrenme kapasitesi ve kişiliği ile ilgili size daha detaylı bilgi verecektir. Bu sonuçlar çocuğunuzun, sizin, ve çocuğun öğretmeninin çocukla ilgili çeşitli alanlarda bilgi edinmenizi sağlar. Değerlednirme sonucunda çocuğun güçlü ve zayıf olduğu alanlar, genel bilişsel kapasitesi, öğrenme biçimleri ile algı ve dikkat kapasitesi ile ilgili bilgi edinirsiniz. Böylece çocuk, öğretmen ve sizler hem gerçekçi beklentilere sahip olursunuz hem de çocuktaki dikkat ve hareketliliğin neden olduğu sınıf içi ve dışı konularla ilgili uygun müdahaleler yapılabilir.

Ayrıca tanı koyma sürecinde psikolojik testler kullanılması da uzmana tanı koyma sürecinde hem daha detaylı bilgi verir ve ayırıcı tanının koyulmasını kolaylaştırır, hem de daha sonra ailenin uygun biçimde yönlendirilmesi açısından yardımcı olur. Ayrıca çocuğun nasıl çalışacağına dair önerilerde bulunmak için de kullanılır. Değerlendirmeler sırasında çocuğun zorlandığı alanların yanısıra, daha becerikli olduğu alanların belirlenmesi yönlendirme yapmak açısından çok önemlidir.

Buna göre tanı koyma sürecinde aşağıdaki adımların izlenmesi gerektiği söylenebilir:

1. Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma süreci;

2. Aileye ölçekler verilmesi;

3. Öğretmene ölçekler verilmesi;

4. Çocuğun çeşitli psikolojik testler kullanılarak değerlendirilmesi

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nun Tedavisi

DEHB'nin tedavisinde temel olarak ilaç tedavileri ve psikoterapi uygulanmaktadır. Psikososyal ve tıbbi girişimleri içeren çok yönlü tedavi yaklaşımının bu durumla başa çıkmada daha etkin olduğu belirtilmektedir.

Davranışsal terapiler psikososyal girişimlere odaklanır. Bu yöntem aile, okul ve çocuk üzerine odaklanır. Aileye bozukluğa ilişkin bilgilendirme yapılır, destekleyici gruplar, kitaplar önerilir. Aile içi uyum ve olumlu ilişkiler desteklenerek çocuğun ev içerisinde istenilen olumlu davranışları göstermesi yönünde aileye destek verilir. Ayrıca çocuğun öğretmenleri ile işbirliği içinde çalışılarak çocuğun okuldaki uyumu ve akademik başarının arttırılmasına yönelik çalışılır.

Diğer yöntem ise ilaç tedavileridir. Tedavide uyarıcılar, antidepresanlar, antihistaminikler, nöroleptikler, sedatif ilaçlar ve yeni uygulanan diğer ilaçlar kullanılmaktadır. Uyarıcıların en etkin olduğu davranışlar dikkat ve konsantrasyon güçlüğü, saldırganlık, hiperaktivite ve yerinde duramamadır.

Her aile çocuğu için hangi tedavi yönteminin en başarılı olabileceğini bilmek ister ki bu da ailenin en doğal hakkıdır. Bu sorunun cevabını her aile başvurduğu uzman ile araştırmalı ve değerlendirmelidir. Hher çocuk için geçerli ve doğru tek bir tedavi şekli yoktur. Tedaviler çocuğun bireysel ihtiyaçları ve durumuna göre yapılandırılır. Ancak yapılan araştırmalar sadece ilaç tedavisi yerine uzun dönemli davranışsal terapi ile birlikte uygulanan ilaç tedavisinin daha etkili olduğunu göstermektedir. Özellikle DEHB ile birlikte görülen kaygı, karşı-gelme, ebeveyn-çocuk ilişkileri ve sosyal becerilerle ilgili sorunlarla başa çıkmada davranışsal terapi ile birlikte ilaç tedavisinin (kombine tedavi) daha fazla işe yaradığı belirlenmiştir.

Yaş Dönemlerine Göre DEHB BELİRTİLERİ:

Bebeklik Döneminde DEHB Belirtileri

» Huzursuzluk

» Kolay ağlama, zor sakinleşme

» Aşırı hareketlilik

» Uykuya dalma ve devam etme ilgili sorunlar

» Dış uyaranlara aşırı tepki verme

Okul Öncesi Dönemde DEHB Belirtileri

» Sürekli hareket halinde olma

» İsteklerini erteleyememe

» Sürekli ilgi odağı olmayı isteme

» Bir oyunla uzun süre ilgilenmeme

» Çok konuşma

» Sakarlık

» Az uyuma

» Faaliyetleri tamamlamada zorlanma

» Kurallara uymada zorlanma

» Sakin biçimde oturamama

» Yaşıtlarına vurma

İlkokul Döneminde DEHB Belirtileri

» Sakin sessiz yerinde oturamama

» Dersi dinleme ile ilgili sorunlar

» Etrafında olan bitenle ilgilenme

» Sabırsızlık

» Sorulan soruları dinlemeden cevap verme

» Verilen görevleri yarım bırakma

» Sınavlada dikkatsizce hatalar yapma

» Sırasını bekleyememe

» Eşyalarını kaybetme

» Dağınıklık

» Düzensiz defter ve eşya kullanımı

» Yaşıtlarla sorunlar

» Ev ödevlerini eksik veya hatalı alma

» Ev ödevlerinin tamamlanmasında zorlanma

» Sınıf içerisinde hem kendi hem de çevresindekilerin dikkatini dağıtma

Ortaokul ve Sonrası Dönemde DEHB Belirtileri

» Hareketlikte azalma

» Akademik başarı ile ilgili sorunların büyümesi

» Uzun süreli dikkat gerektiren görevlerden kaçınma

» Ders çalışmama eğilimi

» Arkadaş ve aile ilişkilerinde sorunlar yaşama

» Düşük benlik saygısı

» Depresif duygudurum

» Kaygı

Bilgilerinize...

Öğrenme Güçlüğü makaleleri  için linkleri tıklayınız:

1- http://www.rehabilitasyon.com/action/makale/1/Ozgul_Ogrenme_Guclugu_Nedir__Tanilamasi-7078

2- http://www.rehabilitasyon.com/action/makale/1/Ozgul_Ogrenme_Geclugunde_Tedavi__Egitim__Sureci-7079

Mehmet KÜÇÜKGÖZ

Özel Eğitim Uzmanı

Detaylı bilgi veya Eğitim Almak için:

MKG ÖZEL EĞİTİM DANIŞMANLIK

email: mkg@hotmail.com.tr

http://www.facebook.com/mkgdanismanlik

Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü ders notları
Üniversite staj gözlem ve anektod kayıtları
Bireysel terapi değerlendirme tutanaklarım ve yorumlarım