BELLEK BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ, TÜRLERİ VE DERECELERİ

Bellek bozukluk nedenleri, bellek türleri, hafıza bozukluğunun dereceleri kısaca izah edilecektir.

Bellek bozukluğu, belleğin normal işleyişinde yaşanan çeşitli sorunları ifade eder. Bunlar genellikle bilgiyi hatırlama, saklama ya da geri çağırma süreçlerinin etkilenmesi şeklinde kendini gösterir. Ayrıca bellek bozuklukları, hafif unutkanlıklardan  ciddi bellek kayıplarına kadar farklı şiddette olur. Nedenleri arasında pek çok faktör vardır:

Yaşlanma: Yaşlanma ile birlikte hafif bellek problemleri normal kabul edilir. Ancak bu, demans gibi ciddi bellek kayıplarıyla karıştırılmamalıdır.

Demans ve Alzheimer Hastalığı : Demans, çeşitli beyin fonksiyonlarında bozulma ile karakterize bir durumdur. Dolayısıyla da bellek kaybı bu hastalıkların en yaygın belirtilerinden biridir. Ek olarak, Alzheimer hastalığı, demansın en yaygın formudur. Özellikle ciddi bellek kayıplarıyla ilişkilidir.

Travmatik Beyin Yaralanmaları: Kafa travmalarının, geçici ya da kalıcı bellek kayıplarına neden olması mümkündür.

İnme: Beyne kan akışının engellenmesi (inme), bellek kaybına yol açabilen ciddi bir durumdur.

Psikolojik Bozukluklar: Depresyon, anksiyete ve stres gibi psikolojik durumlar geçici bellek problemlerine sebep olur.

İlaçlar ve Alkol: Bazı ilaçlar ve aşırı alkol tüketimi, bellek sorunları yapar.

Enfeksiyonlar ve Beyin Hastalıkları: Meningit, HIV, sifiliz gibi beyin ve sinir sistemini etkileyen enfeksiyonlar bellek bozukluklarının sebepleri arasında yer alır.

Beslenme Eksiklikleri: B12 vitamini eksikliği gibi beslenme bozukluklarının belirtileri arasında bellek sorunları vardır.

BELLEK TÜRLERİ

Dış çevreden gelen uyarıcılar, bilgi depolarında bilgi formuna dönüştürülür, anlamlı yapılar halinde işlenir ve daha sonra kullanılmak üzere örgütlü bir yapıda depolanır.

Üç ana bellek deposu vardır:

1)      Duyusal bellek (duyusal kayıt)

2)      Kısa süreli bellek (çalışan bellek)

3)      Uzun süreli bellek.

Bilgi duyusal bellekten kısa süreli belleğe aktarıldıktan sonra artık duyusal belleğe geri dönemez. Oysa kısa süreli bellekle uzun süreli bellek arasında sürekli bir bilgi akışı vardır.

Duyusal Hafıza

Duyu organları sürekli olarak çevreden gelen bir uyarıcı bombardımanına maruz kalırlar. Bireyler sürekli olarak çevrelerinde görsel, işitsel koku, tat ve dokunma olarak karşılaştıkları uyarıcılardan etkilenirler ve onları alırlar. Duyu organları yoluyla alınan bu uyarıcılar bilişsel işleme sisteminin ilk öğesi olan duyusal belleğe ulaşır Duyusal bellek, çevreden alınan bilginin işleme sistemine girmeden önce kısa bir süre tutulduğu bilgi deposudur

Duyularla ilgili anılar elbette uzun vadede de korunabilir. Görsel-mekansal bellek, nesnelerin uzayda nasıl organize edildiğine dair belleğe atıfta bulunur; bir kişi markete gitmek için hangi yöne yürümesi gerektiğini hatırladığında devreye girer. İşitsel bellek , koku alma belleği ve dokunsal bellek, sırasıyla seslerin, kokuların ve cilt duyumlarının depolanmış duyusal izlenimleri için kullanılan terimlerdir.

Duyusal hafıza hatırlamayı içerir...

• Az önce çalınan bir kemanın notasının sesi
• Geçen bir arabanın görünümü
• İçinden geçtiğiniz bir balıkçı halinden  gelen koku

Kısa Süreli Bellek ve Çalışma Belleği

Kısa süreli bellek ve çalışma belleği terimleri bazen birbirinin yerine kullanılır ve her ikisi de bilgilerin kısa bir süre için depolanması anlamına gelir. Çalışma belleği, genel kısa süreli bellekten ayırt edilebilir, ancak çalışma belleği özellikle zihinsel olarak işlenen bilgilerin geçici olarak depolanmasını içerir.

Kısa süreli bellek duyusal kayıttan aktarılan sınırlı miktardaki bilgiyi kısa süreli depolama görevini üstlenmektedir. Kısa süreli bellekte bilinçli olarak bilginin farkına varılır ve bilgi anlamlı bir şekle dönüştürülür. Duyusal bellekte depolama süresi çok kısa olduğundan bilginin farkına varılmaz. Kısa süreli bellek kapasitesinin sınırlarını arttırmak için iki temel yol kullanılabilir: gruplandırarak birimleri genişletme ve işleme süresini kısaltma olarak iki temel yol kullanır

Kısa süreli bellek, örneğin yeni bir tanıdığın adı, bir istatistik veya başka bir ayrıntı bilinçli olarak işlendiğinde ve en azından kısa bir süre boyunca saklandığında kullanılır. Daha sonra uzun süreli bellekte saklanabilir veya birkaç dakika içinde unutulabilir. Çalışan bellekle, bilgi (örneğin okunan bir cümledeki önceki kelimeler) akılda tutulur, böylece o anda kullanılabilir.

Kısa süreli hafıza hatırlamayı içerir...

• Bir dakika önce tanıştığınız birinin yüzü
• Mevcut sıcaklık, bakıldıktan hemen sonra
• Bir ders kitabında ikinci üniteden önce birinci ünitede geçen konu başlıkları

Çalışan bellek hatırlamayı içerir...

• Zihinsel bir matematik probleminin parçası olarak hesapladığınız bir sayı
• Bir cümlenin başında adı geçen şehir

İşlemsel Bellek

Yıllarca bisiklete binmedikten sonra bisiklete binmek ve ne yapacağını hatırlamak,  Terim, hem fiziksel hem de zihinsel olarak bir şeyleri nasıl yapacağınıza dair uzun vadeli belleği tanımlar ve insanların hafife aldığı temel becerilerden önemli ölçüde pratik gerektiren becerilere kadar becerileri öğrenme sürecinde yer alır. İlgili bir terim , özellikle fiziksel davranışlara ilişkin belleği ifade eden kinestetik bellektir .

Çalışma belleği,. Bir işlemin nasıl yapıldığıyla ilgili bilgiler burada bulunur. Buradaki bilgileri sözlü olarak ifade etmek zordur. (Açık olmayan hafıza: implicit). İşlemlerin oluşması burada uzun zaman alır. Oluştuktan sonra işlemleri hatırlamak çok kolaydır.

İşlemsel bellek hatırlamayı içerir...

• Ayakkabılarınızı nasıl bağlayacaksınız

Kazağınızı hangi motifle öreceksiniz

• E-posta nasıl gönderilir
• Araba nasıl kullanılır

Uzun süreli Bellek -İleriye Dönük Bellek

Uzun süreli bellek, sürekli bellek deposu olarak kabul edilir. Bir bilginin öğrenilmiş kabul edilmesi için mutlaka uzun süreli bellekte depolanmış olması gerekir. Uzun süreli belleğe girmeyen bilgiler kısa sürede kaybolur. Örneğin, telefon rehberinden bir numaraya bakıldıktan sonra telefon tuşlarına basılarak arama sağlanır. Ancak, bu öğrenmenin gerçekleştiğini göstermez. Çünkü, daha sonraki bir zaman diliminde aynı numara aranmak istendiğinde numara hatırlanmaz, bilgi kaybolmuştur. Uzun süreli bellekteki depolamada da bir kodlama sistemi kullanılır.Bilgi ilişkili şemalar içerisinde depolanır.

  ileriye dönük hafızadır: Gelecekte bir şey yapmak için geçmişten bir niyeti hatırlamak anlamına gelir. Günlük işleyiş için önemlidir, çünkü çok yakın tarihli olanlar da dahil olmak üzere önceki niyetlerin anıları, insanların planlarını yürütmelerini ve amaçlanan davranışlar hemen gerçekleştirilemediğinde veya rutin olarak gerçekleştirilmesi gerektiğinde yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlar.

İleriye dönük hafıza hatırlamayı içerir...

• Birini geri aramak
• Eve giderken postaneye uğramak
• Her ay çocuğunuzun kurs ücretini ödemek

Epizodik Bellek: Bireylerin hatıralarını, anılarını içerir. Kişiler için önemli olan olaylar bu bellekte saklanır. Zaman ilerledikçe buradaki bilgilerin hatırlanması zorlaşabilir.

Epizodik bellek hatırlamayı içerir...

• 30 dakika önce yaptığınız bir telefon görüşmesinin ayrıntıları
• Son tatilinizde nasıl hissettiniz?
• Doktora diplomanızı almak nasıldı?

Anlamsal Bellek

 Kişinin uzun vadeli bilgi deposudur: Okulda öğrenilen gerçekler, kavramların ne anlama geldiği ve birbirleriyle nasıl ilişkili olduğu veya belirli bir kelimenin tanımı gibi bilgi parçalarından oluşur. Kişinin çevre ile ilgili genel bilgilerinden oluşur. Kavramlar, kurallar ve olgular burada depolanır.

Anlamsal bellek hatırlamayı içerir...

• Şu anda hangi yıl?
• Bu kentin valisinin adı
• Bir mecaz deyimin, atasözünün anlamı

 Kurtuluş Savaşının kaç gün sürdüğü

• Bir kavramı (örneğin masa) akılda tutmak ve onu başka bir kavramla (  ceviz-kahverengi ) birleştirmek

Ptak, R., Van der Linden, M., & Schnider, A. (2010). Cognitive rehabilitation of episodic memory disorders: from theory to practice. Frontiers in human neuroscience, 4, 57

Bellek bozukluğunuz var ise bir hastanenin Nöroloji Polikliniği'nden randevu almalı hekim ve psikologlara danışmalı, bellek geliştirici egzersizler, çalışmalar yapmalısınız.