Bu çalışmada bilişsel değerlendirme amaçlı kullanılan nöropsikolojik bataryadaki başlıca testler kısaca tanıtılacaktır.

Nöropsikoloji, bilişsel/duygusal davranışlar ile beyin yapı ve süreçleri arasındaki ilişkiyi ele alan disiplinler arası bir uzmanlık alanıdır. Beyinde oluşan bozukluk ve hastalıklar­la zihinsel ve davranışsal olayların ilişkilerinin ortaya kon­masını içeren faaliyetler bütünü ise "nöropsikolojik değer­lendirme" olarak tanımlanır .(Karakaş, Erdoğan Bakar & Doğutepe Dinçer, 2013).

Zihinsel süreçleri ölçer. Ölçülen sürecin temelinde yatan beyin yapısının işlevselliği konusunda bilgi verir. Nöropsikolojik Test olarak adlandırılan bu ölçme araçları yoluyla, beyindeki işlev bozukluğuna bağlı olarak oluşan zihinsel bozukluklar, nesnel puanlarla betimlenir. Nöropsikolojik değerlendirme beyin hasarları ile bilişsel ve davranışsal olayların ilişkisinin ortaya konmasını içeren etkinlikler bütününe 'nöropsikolojik değerlendirme' adı verilir. Nöropsikolojik Test Nöropsikolojik değerlendirme, öncelikle, beyinsel hasarın zihinsel değişiklikle olan ilişkisine duyarlı psikometrik araçların kullanımı yoluyla yapılır.

Bu çalışmada bilişsel değerlendirme amaçlı kullanılan nöropsikolojik batarya, Wechsler Hafıza Ölçeği, Sözel Bellek Süreçleri Testi, Stroop test, Saat çizme testi, Benton Çizgi Yönü Belirleme Testi Benton Yüz Tanıma Testi, Benton Görsel Form Ayırt Etme testinden meydana gelmektedir.

            Wechsler Bellek Ölçekleri

İkinci dünya savaşı sonrasında sayıları hızla artan beyin hasarlı bireylerde oluşan bilişsel işlev ve bellek problemlerinin hızlı, basit ve pratik olarak değerlendirilmesi önem kazanmıştır. WMS ilk olarak 1945 yılında geliştirilen ve bellek fonksiyonlarının değişik yönlerini pratik olarak değerlendirmek için tasarlanan ve yaygın olarak kullanılan bir bellek ölçeğidir.

Kişisel, Yer ve Zaman Oryantasyonu, Zihinsel Kontrol, Mantıksal Bellek, Dikkat veya Anlık Bellek, Görsel Bellek, Sözel Bellek olmak üzere toplam yedi alt testten oluşmaktadır.

Ancak normatif örnekleminin küçük olması, görsel/sözel olmayan belleğin yeteri kadar değerlendirilememesi, gecikmeli hatırlama ölçümlerinin olmaması gibi eksiklikleri ve eleştiri noktaları bulunmaktaydı. Bu eksikliklerin giderilmesi amacıyla 1987'de büyük bir revizyon geçirerek WMS-R (Wechsler Memory Scale Revised) oluşturulmuştur. (Lezak, 1995).

WMS-R ne ölçer?

• Dikkat
• Konsantrasyon
• Sözel ve Görsel bellek
• Kopyalama
• Anlık Hatırlama
• Gecikmeli Hatırlama
• Tanıma

Yazında WMS, belleği en kapsamlı biçimde değerlendiren, psikometrik bakımdan da en gelişmiş ölçme aracı olarak kabul edilmektedir.

Sözel Bellek Süreçleri Testi

Sözel bellek, sözel bilgileri öğrenme ve hatırlamayla ilgili bellek türüdür. Prefrontal kortexin lateralleşmesi ile ilgili çalışmalar kelimelerin kodlanmasının sol prefrontal kortexte olduğunu, göstermiştir (Floel vd., 2004). Sol temporal lobda yer alan sol hipokampuslar bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmada büyük rol oynarlar. Sol temporal lob hasarlarının sözel belleği bozduğu bilinmektedir. (Gleissner, Helmstaedter & Elger, 1998).

SBST öğrenme ve bellek kapasitesini ölçmeye yaramaktadır. Ayrıca SBST öğrenme ve kayıt sürecini, bellek deposunda tutma ve geri getirme süreçlerini araştıran bir testtir.

Rey tarafından 1964'te geliştirilmiş olan, bir kelime listesi öğrenme testidir. Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe transfer etme sürecini işlemektedir. Türkiye standardizasyonunu Öget Öktem Tanör (1992) yapmıştır. SBST bellek ile ilgili pek çok parametreyi birbirinden ayırt edebilir. (Öktem Tanör, 1992).

Bunlardan birincisi; kişinin anlık belleğidir, ikincisi; öğrenme ya da bilginin edinilmesi-kazanılması süreci, üçüncüsü; hatırda tutma ve geri çağırıp hatırlama süreçleridir. Hatırlama, geciktirilmiş kendiliğinden hatırlama ve geciktirilmiş tanıyarak hatırlama şeklinde iki türlü değerlendirilmektedir. Ölçtüğü Bilişsel Süreçler: Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe transfer: USB deposunda koruyabilme; geri getirip hatırlama, tanıyarak hatırlama: hipocampal tipte bellek kaybı, dikkate sekonder tipte bellek kaybı .(Ontolab, t.y.).

Stroop Testi T-Bag Formu Stroop Testi

T-Bag Türk formu orjinal Stroop Testi ile Victoria Formunun birleşiminden oluşmaktadır. Bilnot bataryası kapsamında Türk kültürünün standardizasyon çalışması yapılmıştır (Karakaş ve Başar, 1993). Stroop testi T-Bag formu 14x21.5 cm boyutunda dört beyaz karttan oluşmaktadır. Her kartın üzerindeyse sıralanmış 4 maddeden oluşan 6 satır bulunmaktadır. Testin bölümlerini bu uyarıcı kartlar oluşturur ve katılımcının bu uyarıcı kartlara karşı yerine getirmesi gereken görevler testin bölümlerini oluşturmaktadır. Victoria Formunda kullanılan renk testleri, Bilnot Bataryası kapsamında geliştirilen yönerge doğrultusunda test kurallarına uygun olarak bireysel uygulanmaktadır.

Stroop Test seçici veya odaklanmış dikkatin (Lowe ve Mitterer, 1982), testin gerektirdiklerine göre bir algısal durumdan diğerine geçebilme ve cevap eğilimini bastırabilme yeteneğinin kısa bir ölçümüdür. Bu, konsantrasyon ve çeldiricilere direnebilme yeteneği hakkında fikir verir .

(Akt. Lezak, 1995). Stroop prosedürü, iyi öğrenilmiş sözlü yanıtı yeni bir tanesi ile karşılaşıldığında bastırabilmeyi gerektirir. Hippokampus ve temporal lobdaki hasarlara duyarlı olup bozuk performans özellikle sol hemisfer lezyonlarında ortaya çıkmaktadır (Karakaş ve Başar; 1993)

Saat Çizimi Testi:

Saat çizimi testi, kişinin mekansal planlama ile ilgili becerisini gösterir. Hastadan büyükçe bir daire içine saat görünümü oluşturmak üzere sayıları yazması istenir. Yaş ve eğitim, testteki performansı oldukça etkileyen faktörlerdendir. Hastanın saat kollarını nasıl yerleştirdiği, sayıları sıraya göre yazıp yazmadığı, bu faktörlerden ne derece etkilendiğini gösterir.( Weintraub; 2000 )

 Benton Görsel Bellek Testi

 Benton tarafından geliştirilen test görsel belleği değerlendirmektedir. Türkçe'ye Aksel ve arkadaşları (1972) tarafından çevrilmiştir. İlk olarak Benton tarafından belirli görseller, hafızaya duyarlı olarak tasarlanmış ve görsel hafızayı değerlendirmek için ölçek olarak sunulmuştur. Benton Görsel Bellek Testi, çizimli ve seçmeli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.. Güvenirliği daha yüksek olduğu için genellikle çoktan Görsel Bellek Testi, üç farklı formdan (C, D ve E) oluşmaktadır. Bu çalışmada testin 10 karttan oluşan C formu kullanılmıştır . Test, bir performans testidir ve bireysel olarak uygulanabilir.Benton Görsel Bellek Testi; görsel hafızayı, görsel algıyı, gördüğünü kavramayı, anlık ve gecikmeli belleği değerlendirmeye katkı sağlamaktadır. Ayrıca testteki performans ile bireyin IQ puanı arasında pozitif bir ilişki bulunmuş ve Benton Görsel Bellek Testi'nden alınan puanların muadil IQ puanları bulunmaktadır. Testteki hatalı yanıtlar görsel hafıza, görsel-motor koordinasyon ve uzamsal ilişkilerin değerlendirilmesi gibi becerilerdeki bozulmadan kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca yetersiz dikkat süresi ve dürtüsel davranışlar gibi genel sebepler de performans düşüklüğüne neden olabilir

 Çizgi Yönü Belirleme Testi:

Açıların birbirinden ayırma yeteneği ve görsel mekansal algı, "Judgement Line Orientation (JLO)" Çizgi Yönü Belirleme Testi ile ölçülür .(Benton ve ark. 1978), Benton ve ark. bu testte, hastadan ışınsal sıradaki çizgilerden iki uyaran çizgisinin açısal yönelimi ile eşleşenleri seçmesi istenir.( Weintraub ;2000)Sağ posterior serebral bölge hasarlı hastalarda bu teste ait skorlar özellikle düşük olmaktadır Benton ve ark. Ortalama JLO performansı (30 maddenin 25'i doğru) iyi eğitimli bireylerde 70 yaşına dek korunmaktadır. Bu test sözel dolayımdan göreli olarak bağımsızdır fakat eğitim seviyesinden etkilenmektedir ve kadınlar ortalama olarak erkeklerden biraz daha az puan almaktadırlar .

Çizgi yönünü belirleme testi Benton, Varney ve Hamsher (1978) geliştirilmiştir. Bu testin Türkçe'ye uyarlaması, Karakaş (2006) tarafından yapılmıştır. Görsel- mekânsal algılama ve yönelimi ölçmek üzere geliştirilmiş, 5 alıştırma sayfası ve 30 test sayfasından oluşan bir testtir. 5 alıştırma maddesinin en az ikisini doğru yapamayan denek teste devam edemez. Karmaşık görsel algı işlevlerindeki bazı bozulmalara duyarlı olan bu testte, deneğin görevi, test sayfasının 27 üst yarısında bulunan iki test çizgisinin (1,9 cm lik), alt yarısında bulunan 11 çizgiden hangi ikisi ile tam aynı yöne doğru uzandığına, tam aynı açısal özelliği taşıdığına karar vermektir. Bu 11 çizgi test sayfasının alt yarısında bulunmakla birlikte 18 derecelik açılarla çizilmiş 3,8 cm uzunluğundaki çizgi demetinden oluşmaktadır. Her bir yarım çizgi, kitapçığın alt yarısındaki cevap seçeneklerinden birinin dış (D), orta (O) ya da iç (İ) 1.9 cm.‟lik parçasını içermektedir. DD maddeleri iki dış çizgi parçasını, İİ maddeleri iki iç çizgi parçasını, OO maddeleri de iki orta çizgi parçasını içerir. Karışık maddeler ise Dİ, İD, DO, İO gibi farklı konumdaki iki çizgi parçasından oluşur. Parietal alanlarla ilişkili olup görsel-yersel algılama ve yön algısı ile ilgilidir (Karakaş, S. ve Karakaş, H. M., 2000)

Yüz Tanıma Testi:

Hastanın tanıdık olmayan yüzlerin fotoğraflarını eşleştirme (tanıma değil) becerisini gerektiren bir testtir. İlk 6 madde tam bir eşleştirme gerektirir. İzleyen maddelerde uyarıcı yüz, aynı kişinin değişik açılardan, değişik gölgelendirme ile çekilmiş tıpatıp aynı olmayan fotoğraflarıyla eşleştirilmelidir. Yüz oryantasyonu ve gölgelendirmede giderek daha karmaşık değişimler gösterildikçe, seçenekler daha fazla güçleşir .(Benton ve Van Alley;1968)

Nöropsikolojik Testlerin Kullanımı

Amerikan nöroloji cemiyeti kognitif fonksyonların değerlendirmesinde ve izleminde pratik uygulanabilir  klavuz yayınlamıştır .Kognitif fonksiyonlarda azalmadan şüphelenilen olgularda nöropsikolojik testler ve mini mental testlerle kognitif fonksiyonların izlemi önerilmiştir. Nöropsikolojik testler hafıza kaybının objektif ölçümün içerirler.

Benton, A. L., and N. R. Varney. K. deS. Hamsher.Visuospatial judgment: A
clinical test, Archives of Neurology, 1978, 35: 364-367.

Benton AL, Hamsher KS, Varney N, Spreen O. Contributions to
Neuropsychological Assessment, 2nd Ed Oxford University Press, New York, 1998.

Karakaş, S., & Başar, E. (1993) Nöropsikolojik değerlendirme araçlarının standardizasyonu nöropsikolojik ölçümlerin elektrofizyolojik ölçümlerle ilişkileri. TÜBİTAK-TBAG. Proje No: TÜBİTAK-TBAG 17-2.
Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., & Doğutepe Dinçer, E. (2013). Nöropsikolojik testleri yetişkinler için araştırma ve geliştirme çalışmaları: BİLNOT-Yetişkin. Konya: Eğitim Yayınevi.
Lezak, M. D. (1995). Neuropsychological assessment (3rd ed.). Newyork: Oxford Univ Press.
Ontolab. (t.y.). Sözel Bellek süreçleri testleri (SBST). Hacettepe Üniversitesi Ontolab: Eğitsel Ontoloji ve Biliş Laboratuvarı. 12.03.2024 tarihinde https://ontolab.hacettepe.edu.tr/ tests/BT_NoropsikolojikTestler/ sbst.html adresinden edinilmiştir.
Öner, N. (1996). Kullanılan psikolojik testler: Bir başvuru kaynağı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
Öktem Tanör Ö (2011) Öktem Sözel Bellek Süreçleri Testi (ÖKTEM SBST) El Kitabı, Birinci Baskı, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
Wechsler, D. (1974). Wechsler Memory Scale Manual. San Antonio, TX: The Psychological Corporation.

Weintraub S. Neuropsychological assessment of mental state. Mesulam MM,
editör. Principles of Behavioral and Cognitive Neurology içinde Oxford University
Press, Oxford; 2000, s. 439-523.