SOSYAL KAYTARMA

Bu yazıda sosyal kaytarmanın tanımı yapılmış, nedenleri,etkileyen faktörler açıklanmış, bu davranışı azaltmaya ilişkin önerilerle yazı sonlanmıştır

                                                                                                                                                   Uzm. Psk. Banu Beyaz

Bir elin nesi var, iki elin sesi var!" atasözünden yola çıkarak grup çalışmasının her zaman çok faydalı bir şey olduğunu düşünebiliriz ama gerçek aslında biraz farklı. Bir kişi, tek başına çalıştığında gösterdiği eforu grup çalışmasında göstermeyebiliyor. İşte bu durum tam olarak "sosyal kaytarma" adı verilen kuram ile açıklanıyor..

Bu, Herkes, Birisi, Herhangi biri ve Hiçkimse isimli dört kişinin öyküsüdür:

Yapılacak önemli bir iş vardı ve Herkes bunu Herhangi birinin yapacağından emindi. Herhangi biri yapabilirdi ama Hiçkimse yapmadı. Birisi kızdı çünkü, Hiçkimse yapmamıştı. Herkes Herhangi birinin yapabileceğini düşündü ama Hiçkimse Herkesin yapmadığını farketmedi. Herhangi birinin yapabileceğini hiçkimse yapmayınca Herkes Birisini suçladı..

Niçin kaytarma?

3 açıklama (Geen, 1991):

1. Sonuç eşitliği: "Nasıl olsa onlar da kaytaracak!"
2. Değerlendirilme kaygısının olmaması: "arada kaynama"
3. Standardı karşılama durumunun olmaması

Sosyal kaytarma; bireyin grupla birlikte çalışırken, yalnız başına çalışırkenden daha az üretken olma eğilimini ifade etmektedir. İşgörenlerin bireysel olarak yapılan işlerde yüksek performans gösterirken, takım çalışmalarında bireysel performansından daha düşük çaba sarf etme eğiliminde oldukları görülmüştür. Bu tespitlerden yola çıkılarak belirlenen performans kayıpları, örgütsel davranış bağlamında'sosyal kaytarma'olarak tanımlanmaktadır.

Bir bireyin ortak bir etkinliğe katkıları değerlendirildiğinde, bireyler genellikle yalnızken olduğundan daha az çalışmaktadırlar. Bu etkiye toplumsal kaytarmacılık  denir.

Karau ve Williams ın ortak çaba modeline göre, bir kişinin bir grup modeline göre, bir kişinin bir grup görevinde ne kadar çalışacağı iki ana etmene bağlıdır:

Öğrenci, veli, verilen eğitimler, kesilen faturalara ait ayrıntılı istatistik çıkartın.

1) kişinin kendi katkısının grup başarısı için ne kadar önemli olduğuna ilişkin inancı

2)kişinin grup başarısının olası çıktısına verdiği değer

Eğer insanlar katkılarının başkaları tarafından değerlendirebileceğine inanırlarsa, toplumsal kaytarmacılık ortadan kalkabilir.

1) insanlar yabancılarla çalıştıklarında toplumsal kaytarmacılığın niçin en yüksek olduğunu

2)insanlar yüksek düzeyde değer verdikleri bir grupta çalıştıklarında niçin ortadan kalktığını açıklayabilir.

Literatürde, sosyal kaytarma davranışına neden olan faktörlerden biri olarak, görev görünürlüğü (task visibility) belirtilmektedir. Görev görünürlüğü; bireyin, kendisinin işteki bireysel çabasından yöneticisinin ne kadar haberdar olduğuna yönelik inancıdır (George, 1992: 192

Bireylerin, sosyal kaytarma davranışı sergileme nedenleri olarak şunlar sıralanabilir (Hitt vd., 2009: 383-384; Moorhead ve Griffin, 2010: 235; McShane ve Von Glinow, 2010: 238; Robbins ve Coulter, 2009: 255; Karau ve Williams, 1997: 156; Earley, 1989: 565-566; Plaks ve Higgins, 2000: 962)

: * İnsanlar grup içinde çalışırken harcadıkları çabanın gözden kaybolup gideceğini düşünebilirler.

• Grup üyeleri, kendi bireysel çıktılarının tespit edilebilir olduğunu düşünmeyebilirler.
• Kişiler, gruptaki diğer kişilerin kaytarma davranışı göstereceklerini düşünebilirler ve bu yüzden de kendi çabalarını azaltarak eşitlik sağlayabilirler.
• Grup üyeleri, üzerlerine düşen görevleri yapmadıklarında oluşacak eksikliği grubun diğer üyelerinin kapatacağını varsayabilirler.
• Birçok kişinin bir görev üzerinde çalışması halinde, bazı kişiler kendilerinin ve yapacakları katkıların gerekli ve önemli olmadığını düşünebilirler.
• Grup sadece tek bir çıktı üretiyorsa bireyler daha az çaba gösterebilirler.

Bireylerin, sosyal kaytarma davranışı sergileme nedenlerini; insanların bireysel olarak çalışmaya ihtiyaç duyacakları zamanlar için enerjilerini korumak istemeleri, bireysel olarak ödül kazanmak istemeleri, bir grup içinde çalışırken harcadıkları çabanın gözden kaybolup gideceğini düşünmeleri, kendi bireysel çıktılarının tespit edilebilir olduğunu düşünmemeleri şeklinde özetlemek mümkündür

Bireysellleştirilmş Eğitim Proğramını(BEP) kolayca hazırlayın.

Sosyal kaytarma davranışını azaltan etkenler ise; bireylere nesnel bir standardı olan bir görev verildiğinde ve çıktıları alındığında grupla çalışırken bireyleri motive etmesi sebebiyle bireye zor bir görev verilmesi, bilgi sahibi oldukları veya yetenekli oldukları bir görev verilmesi, yöneticileri tarafından kolaylıkla fark edileceğini düşünerek yüksek görünürlüğü olan görevlerin verilmesi, çalışma gruplarına, teşvik edici, harekete geçirici bir grup lideri atamak ve bireylere yaptıkları işin önemini anlatmak, iyi bir performans değerlendirme ve ödüllendirme sistemi kurmak şeklinde özetlenebilir.

Sosyal Kaytarmayı Etkileyen Faktörler

Görev görunurluğu, çalısanların harcadıkları çabanın bir yönetici tarafından gözlemlendiğine ve fark edildiğine inanması seklinde ifade edilmektedir.  Çalısanlar bireysel olarak çabalarının fark edildiğini ve ödullendirildiğini ya da cezalandırıldığını dusunduğunde daha az kaytarma davranısı sergilemektedirler. (Tan ve Tan, 2008: 106)

Ayırt edebilirlik, bireylerin bir grup içinde harcadıkları çabanın diğerlerinden ayırt edilebilir olma durumunu ifade etmektediR...değerlendirme potansiyeli artıkça sosyal kaytarmanın ortadan kalktığı belirtilmektedir.

Yüksek görev bağlılığına sahip öğrenciler değerlendirme olmamasına rağmen sosyal kaytarma davranısı sergilemezken, dusuk görev bağlılığına sahip öğrenciler sosyal kaytarma davranısı göstermistir.,

Bireylerin göreve verdikleri önem ve görevin anlamlılık derecesi artıkça sosyal kaytarma davranısının azaldığı, bireyler için çalıstıkları görevin anlamlılığı dusuk ise çalısma arkadaslarının performansları dusuk olsa dahi sosyal telafi gerçeklestirmedikleri, görevlerini grup çıktısı için önemli bulmadıkça, çaba göstermek istemedikleri ortaya çıkmıştır.

Dağıtımsal adalet kavramı ise çalısanların harcadıkları çabanın maddi olarak karsılığını alacağına dair olan inancıdır. Yaptıkları isler karsılığında verilen ucret ve ödullerin adil dağılımının sağlanmasının  sergiledikleri sosyal kaytarma davranıslarında azalma meydana getirdiği yyönunde  bulgular vardır.

Öğrenciye verilen eğitim modüllerinin sınır kontrolü otomatik yapın.

. Esitlik Teorisi'ne göre bireyler çalıstıkları ortamda is arkadasları ile esit muamele görmek istemektedir. Buna bağlı olarak esit muamele görduğunu hisseden bireylerde is tatmini artmakta performanslarında iyilesme meydana gelmektedir.

Kisilik özellikleri ve bireysel farklılıklar çalısanların davranıslarını sekillendirmektedir. Ozellikle dısadönukluk, nevrotiklik, uyumluluk, sorumluluk ve deneyime açıklık gibi özellikler kolektif çalısma ortamındaki bireyler uzerinde etkilidir. Smrt ve Karau (2011)'ya göre yuksek duzeyde çalısma etiğine sahip olan bireylerde sosyal kaytarma davranısı gösterme oranı azdır. Baysinger ise (2011; 8) yapmıs olduğu çalısmasında; sorumluluk alma ve uyumluluk özelliği bulunan bireylerin grup halindeki çalısmalarda bile kaytarma davranısı sergileme oranlarının dusuk olduğu sonucuna  varmışlardır.

Earley (1989; 567-579) bu konu ile ilgili bir arastırma gerçeklestirmis ve bireyselci dusunce ve inançlara sahip olan Amerikalı yöneticiler ile toplumculuğu ön planda tutan kulturel bir özellik gösteren Çinli yöneticilerin sosyal kaytarma davranısı göstermelerini gözlemlemistir. Arastırmacı; bireyselci özellik gösteren yöneticinin toplumsalcı özellik gösteren yöneticiye kıyasla daha fazla kaytarma gösterdiği sonucuna ulasmıstır. Konu ile ilgili yapılmıs olan bir meta analizi çalısmasında bireylerin kültürlerinin sosyal kaytarma davranısını etkileyen guçlu bir etmen olduğu sonucuna ulasılmıstır. Ayrıca sadece erkeklerden olusan çalısma gruplarının kadın çalısma gruplarına oranla daha fazla kaytarma davranısı sergiledikleri ifade edilmistir (Karau ve Williams, 1993: 697)

Gruplardaki kisi sayısı artıkça çalısanların ise sağladıkları katkının ayırt edilebilirlik duzeyi dusmektedir. Grup içindeki ayırt edilebilirliğin dusmesi ise, çalısanların is için harcadıkları gayret ve çıktıya sağladıkları kisisel katkının değerlendirilebilir olmasını zorlastırmaktadır (Jones, 1984: 684)

Öğrencilere verilen dersleri MEBBİS'e otomatik aktarın.

Gruptaki çalısma arkadaslarına güven duyma ve bir arada olmaktan hoslanma, uyumlu olma ve grubun ortak amaçlarının önemli olduğuna inanma bireylerde olumlu grup bağlılığını artıran unsurlar olarak gösterilmektedir Bir arada çalısan bireyler birbirleri arasında pozitif anlamda bir iliski gelistirmez ve birbirlerine karsı sevgi duymazlarsa bu durum onları sosyal kaytarma davranısı sergilemeye itebilmektedir.

Bireyler, diğer çalısanların kaytarma davranısı sergilediklerini algıladıklarında kendi davranıslarını da bu sekilde yönlendirebilmektedirler (Liden ve diğerleri, 2004: 293). 1983 yılında Kerr  yapmıs olduğu deneyde basarısızlığın bireylerin bilgi eksikliği veya yeteneksiz olmalarından kaynaklandığını algıladıkları zaman değil, bedavacılıktan kaynaklandığını dusunduklerinde çabalarını azalttıkları sonucuna ulasmıstır. (Kerr, 1983)

Bireylerin diğer grup uyelerinin nasıl bir performans sergileyeceğine dair olan beklentileri sosyal kaytarma davranısı sergilemelerini etkileyen etmenler arasında gösterilmektedir. Çalısanlar diğer grup uyelerinin performanslarının iyi olacağını beklediklerinde veya bir dusunceye sahip olmadıklarında sosyal kaytarma davranısı sergileyebilmekte, kötu performans sergileyeceklerini dusundukleri zaman ise daha sıkı çalısmaktadırlar. Bu durum Sosyal Telafi Teorisi ile örtusmektedir (Karau ve Williams, 1993: 684) ( Mete, H.  2021)

Sosyal Kaytarmayı Azaltmak İçin Yapılabilecekler

Bu doğrultuda geliştirilmiş olan öneriler aşağıda yer almaktadır:

 - Çalışma gruplarında takım çalışması ruhu ve aile ortamı içerisinde işbirliği yaparak çalışmayı sağlayacak ortamın yaratılmasının yolları aranmalıdır.

- Çalışana bireysel anlamda yaptığı işin sorumluluğu ve karar verme yetkisi verilmelidir.

- Çalışanların maddi ve manevi motivasyonları sağlanarak, yaptıkları işi ve kendilerini geliştirmeleri hususunda destekleyici uygulamalar geliştirilmelidir.

Öğrenciye verilen eğitim modüllerinin sınır kontrolü otomatik yapın.

 - Çalışanların bireysel ilgi, yetenek, eğitim, uzmanlık ve kişilik özellikleri dikkate alınarak verilen işlerin ve görevlerin tanımları yapılmalıdır.

. - Çalışanların birlikte hareket ettikleri grup içerisindeki iş performanslarının ayırt edilebilir olduğunu gösterecek şekilde, adil bir çalışma ve cezalandırma sistemi oluşturulmalıdır

. - Çalışanların çalışma ortamı dışında bir araya gelerek etkileşim ve iletişim içinde olacakları sosyal faaliyetler düzenlenmelidir.

 Bu sayede, davranış özelliklerine ve kişilik yapılarına göre doğru tanımlanabilmiş bir çalışan (örgüt) yapısı çok daha etkin ve verimli şekilde çalışacak, sosyal kaytarma davranışı çok daha az gözlenecek ve hatta zamanla tamamen terk edilecektir. ( İnce,2022) 

Başlıca Yararlanılan Kaynaklar

İnce, F. F. (2022). Sosyal Kaytarma Algısı İle İş Tatmini Arasındaki İlişkinin Otel İşletmeleri Açısından İncelenmesi, İşletme Akademisi Dergisi, 3 (1): 46-56.

Mete, H (2021 ). Sağlık Kurumlarında Sosyal Kaytarma İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkilerin Değerlendirilmesi. Y.L Tezi. Ank .