ÖZEL EĞİTİMDE KÜÇÜK GRUP ÖĞRETİM DÜZENLENMESİ

Grup büyüklüğü nasıl olmalıdır?

Grup türü ne olmalıdır (homojen gruplar, heterojen gruplar)

Öğretilecek beceriler nasıl seçilecektir?

Gruba giriş ölçütleri ne olmalıdır?

Grup düzenlenmesi nasıl olmalıdır?

Oturum düzenleme ölçütü ne olmalıdır?

Alanyazında ideal grup büyüklüğü 2-4’tür. Grupla çalışacak öğretmen grup büyüklüğüne karar verebilmek üzere sıralanan noktalara yanıt verir.

İdeal grup büyüklüğü 2-4; alanyazında araştırma yürütülen maksimum grup büyüklüğü ise 7’dir. Örneğin grup deneyimi sınırlı olan bir ileri derecede özürlü öğrencinin yerleştirileceği grubun öğrenci sayısı tüm öğrencilerle yeterince ilgilenebilmesi için daha az sayıda tutabilir, oturum süreleri daha kısa olabilir. Diğer yandan grup deneyimi ve gruba katılım için diğer gerekli davranışlara sahip olan öğrenciler ise daha fazla sayıda öğrencinin katıldığı büyük gruplara alınabilir.

Grupta çalışan öğrencilerin özelliklerine ve öğretilmesi hedeflenen davranış ve becerilere bağlı olarak iki tür grup vardır: homojen ve heterojen grup.

Homojen grup: Aynı özür grubundan olan ve aralarında en fazla 2 yaş bulunan çocuklardan grup oluşturulmasıdır.

Heterojen grup: Farklı özür gruplarında ve aralarındaki yaş farkının 2 yaştan daha fazla olduğu çocuklardan oluşan gruplardır.

6-8 yaş arası ileri derecede özürlü çocuklara özbakım ve dil becerileri ve 9-25 yaş arası ileri derecede özürlü çocuk ve yetişkinlere sözcük okuma becerisi öğretilmiştir.

Homojen gruplar öğretmen açısından daha kolay gruplardır. Çünkü grup üyelerinin gereksinimleri çoğunlukla benzerdir. Ancak en az kısıtlayıcılık ilkesi karşılanamamaktadır.

Heterojen gruplarda öğrencilere farklı beceriler öğretilmesi hedeflendiği için daha zor gruplardır. Ancak, bu gruplarda grup üyelerinin kendilerine öğretimi doğrudan hedeflenmeyen davranışları gözleyerek öğrenme yoluyla öğrenmesi söz konusudur.

Dört yaklaşım söz konusudur.

Aynı uyaran aynı beceri: Grupta yer alan tüm üyelere aynı becerinin aynı uyaranlar kullanılarak öğretilmesidir. Örneğin, tüm grup üyelerine çarpım tablosunun öğretimi, mönüde yer alan sözcüklerin okunmasının öğretimi.

Farklı uyaran aynı beceri: Grupta yer alan tüm üyelere aynı becerilerin farklı uyaranlar kullanılarak öğretilmesidir. Örneğin hayvan maketleri gösterilerek sorulduğunda eliyle işaret etmesi.

Aynı uyaran farklı beceri: Grupta yer alan tüm üyelere faklı becerilerin aynı uyaranlar kullanılarak öğretilmesidir. Örneğin topla faklı top oyunlarının öğretiminin hedeflenmesi.

Farklı uyaran farklı beceri: Grupta yer alan tüm üyelere farklı becerilerin farlı uyaranlar kullanılarak öğretilmesidir. Örneğin, tüm grup üyelerine farklı ofis malzemelerinin temizleme becerilerinin farklı uyaranlar kullanılarak öğretilmesidir.

Gruba katılacak olan her çocuğun uygun davranışları sergilemesi. Örneğin uygun sosyal davranışlar, göz kontağı kurma gibi. Gruba uygun davranışların neler olduğu önceden belirlenmeli ve bu önkoşul davranışlar gruba alınmadan önce sıralanmalıdır. Sıralanan bu iki noktanın gerçekleşmeden grubun oluşturulması durumunda grup üyeleri bu durumdan olumsuz etkilenebilmektedir. Çocuklar gruba alınmadan önce gerekli davranışlar öğretilmelidir.

Dört grup düzenlenmesi vardır.

Alanyazında grup üyelerinin etkililiğini ve verimliliğini karşılaştıran bir araştırma yoktur. Ancak her hangi bir türünün yararı ve sınırlılıkları söz konusudur.

Intrasequential gruplar yönetilmesi en kolay olan gruptur.

Intersequential gruplar heterojen gruplar oluşturulduğunda akran desteği-öğretimi düzenlemelerine daha uygundur.

Tandem gruplar gerekli grup davranışa sahip olmayan öğrencilere zaman içinde gruba katılma şansı vermesi ve grup büyüklüğünün sistematik olarak arttırılması açısından kullanışlıdır.

Birebir destek grupları öğretmene aşırı esneklik tanıması açısından tercih edilebilir.

Grup üyelerinin hangi oranla katılımı ile grup öğretimi gerçekleştirilmelidir. Öğretmen bu konuda bir karar almalıdır. Araştırma yapıyorsa bu durum önemli bir sınırlılıktır. Grupta devam sorunu olduğunda öğretmen iki yöntemden birisini uygulamalıdır. Birebir destek uygulaması. Daha öncelikli konuların tekrar edilmesi.

Öğretim yöntemi, dikkati sağlama, ayırt edici uyaran sunumu, denemelerin sunumu, bireysel ya da grup tepkisi alma, davranış sonrası uyaranlar sunma, bireysel ya da grup ölçütleri belirleme.

Öğretim yöntemi: Kullanılacak öğretim yöntemine karar verilirken aşağıda verilen noktalara dikkat edilmelidir: * etkililik: istendik etkiyi yaratabilme. * verimlilik: istendik etkiyi daha kısa sürede az zamanda, az sayıda yanlış ile yaratabilme, gözleyerek öğrenme fırsatı yaratabilme. * yalınlık ilkesi: eşit derecede etkili ve verimli yöntemler arasında kolay olanı tercih etme.

Dikkati sağlama: Dikkati sağlayıcı ipucu hedef uyaran sunulmadan önce bireyin dikkatini hedef uyarana yöneltebilmesini sağlayan ipucudur. Genel dikkati sağlayıcı ipucu: çocuklar bana bakın, hazır mısınız? vb. gruba ortak sunulan ipucudur. Özel dikkati sağlayıcı ipucu: gruptaki bir üyenin ya da üyelerinin dikkatlerini yöneltebilmeleri için “Ayşe buraya bak” vb. biçiminde bireye özel sunulan ipucudur. İki ipucu türünün grup içinde etkililiğinin sınandığı bir araştırmada aralarında önemli bir fark olmadığını göstermiştir. Grubun amaçlarından biri gözleyerek öğrenmeyi sağlama ise dikkati ağlama nasıl olmalıdır. Grupta gözleyerek öğrenme hedeflendiğinde özel dikkati sağlayıcı ipucunun tercih edilmesi belirtilmektedir.

Ayırt edici uyaranın sunumu: Ayırdedici uyaran sunumuna karar verirken öğretmen grup üyelerinin nerede oturduğunu ve pozisyonunu gözden geçirmelidir. Örneğin işitsel bir ayırt edici uyaran sunulacaksa tüm grup üyelerinin duyabileceğinden emin olmalıdır. Aynı zamanda öğretmen grup üyelerini birbirlerinin tepkilerini de kolayca görebileceği ve duyabilecekleri biçimde oturtmalıdır.

Denemelerin sunumu: Denemelerin sunumuna ilişkin öğretmen sıralanan konularda karar almalıdır.

Tahmin edilebilen ve edilemeyen sıra kullanma: Öğretmen denemeleri sunmadan önce bireysel olarak tepki olacaksa denemelerin sunuluş sırasının grup üyeleri tarafından tahmin edilebilir ya da edilemez bir sıra ile sunulacağına karar verir. Her iki durumun araştırıldığı bir araştırmada fark bulunmamıştır. Ancak orta ve ileri derecede zihin özürlü bireylerde bu tür bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Her bir grup üyesine sunulacak deneme sayısı: Deneme sayısının ne olacağına karar vermek önemli bir karardır. Deneme sayısının her oturumda sabit tutulması ya da değişken tutulması seçenekleri söz konusudur.

Deneme sunuş biçimi: Üç tür deneme sunuş biçimi vardır: (1) Ardarda (XXX), denemeler arasında boşluk bırakılmaksızın aynı hedef uyaranının sunulmasıdır. (2) Aralıklı (X X X) denemeler arasında süre bırakılarak. (3) Dağıtılmış (XYDZX) Denemeler arasında programda öğretimi hedeflenen diğer becerilerin öğretimi yerleştirilir. Grup öğretimi sırasında kullanılırken öğretmen ardarda ile başlayabilir. Ve öğrenme gerçekleştikçe aralıklı ve dağınık deneme sunuş biçimlerinin kullanımına geçebilir.

Tepkilere sunulacak davranış sonrası uyaranları belirleme: grupta iki tür tepki söz konusudur. Öğretmen doğru ve yanış tepkilerin neler olabileceğini belirler ve bu tepkiler gerçekleştiğinde ne tür davranış sonrası uyaranlar kullanılacağına karar verir. Doğru tepkiler pekiştirilir. Yanlış tepkiler: görmezlikten gelme, sözel uyarma, model olma, hata düzeltmesi uygulama vb. gibi.

Bireysel-grup ölçütü: Öğretmen öğrencilerin beceriyi kazanıp kazanmadıklarını değerlendirebilmek üzere bireysel ya da grup ölçütü koymayı deneyebilir. Bireysel ölçüt benimsendiğinde grup üyeleri kendileri için benimsenen ölçütü karşılayıncaya değin öğretime devam ettirilir. Grup ölçütü benimsendiğinde grubun tüm üyeleri için belirlenen ölçüt her bir öğrenci tarafından karşılanıncaya değin öğretime devam edilir. Her iki türünde yararları ve sınırlılıkları vardır. Bireysel ölçüt belirlendiğinde grupta yer alan öğrencilerin tümü için veri toplamak zorlaşmaktadır ve performansları ve ölçüt değişik olduğu için farklı pekiştireç tarifelerinin kullanılma zorunluluğu bulunmaktadır. Grup ölçütünün benimsenmesi ise öğretimi kolaylaştırmaktadır. Çünkü aynı ölçüt ve aynı pekiştirme tarifesi kullanılır.

Üç biçimde ölçülebilir.

Grup izlerliği kurulabilir. Üç tür izlerlik uygulaması söz konusudur. Grup izlerliği grup üyelerinin tümü ya da birkaç tanesi için ölçüt belirlenerek bu ölçüte ulaşıldığında grubun pekiştirilmesidir. Bağımsız grup izlerliği. Grupta öğrencilerin belirlenen ölçütte performans sergilediklerinde grup izlerliği. Bağımlı grup izlerliği.

Bağımsız grup izlerliği: grupta yer alan her bir öğrenci kendi davranışlarından ötürü pekiştirilir. Örneğin otistik özellik gösteren çocukların oluşturduğu bir grupta nesne tanımına çalışılırken her bir öğrenci uygun biçimde oturdukça sembol pekiştireç kazanması.

Grupta öğrencilerin belirlenen ölçütte performans sergilediklerinde grup izlerliği: grubu oluşturan öğrencilerin tümü grup için belirlenen ölçüt ya da bu ölçütün üstünde performans sergilediklerinde pekiştirilmesi. Dil ve okuma becerilerinin öğretiminin amaçlandığı bir çalışmada grup üyelerinin tümü yeni bir beceriye geçmeden önce dikkatlerini yönelttiklerinde ve tepkide bulunduklarında sembol pekiştireç ile pekiştirilmiştir.

Bağımlı grup izlerliği: gruptaki öğrencilerin tümünün, gruptaki bir ya da iki öğrenci belirlenen ölçütte performans sergilediğinde pekiştireç olmasıdır. Nesne tanıma öğretimi sırasında grupta bir öğrenci üç kez ard arda doğru tepkide bulunduğunda grubun tümünün pekiştirilmesidir.

Kaynak: Tekin Elif, Özel Eğitimde Yanlışsız Öğretim Yöntemleri Yayımlanmamış Ders Kitabı, 2004