EDİNİM (ÖZEL EĞİTİMDE BİR DAVRANIŞIN KAZANILMASI)

Özel eğitime muhtaç bireylere bir davranış kazandırılması anlamına gelen edinim bu makalede işlenmiştir.

EDİNİM

Bu beceri ya da davranışın sergilenmesinde gerekli temel aşamaların yerine getirilmesini öğrenmek olarak tanımlanır. Aynı zamanda İLK ÖĞRENME olarak da bilinir.

Edimi Kolaylaştıran Süreçler

• Dikkatin yöneltmesinin sağlanması: çocuğun dikkatinin uyaranda olması sağlanır.
• Geribildirim: Çocuğa uyarana bağlı olarak yerine getirdiği davranışın doğrultusuna ilişkin geri bildirim sunma. Geri bildirim iki biçimde sunulur: (1) doğru olmayan davranışlar için geri bildirim. (2) doğru olmayan davranışlar için geri bildirim.

Edinim Kazanması  İçin İki Yaklaşım Söz Konusudur:

• davranış öncesi uyaranları kontrol eden "yanlışsız öğretim yöntemi" • hata düzeltmesi.

Bireylerin beceri ve kavramları en iyi biçimde öğrenmelerinin, öğretim sırasında yaptıkları hatalardan değil öğretim sırasında gerçekleştirdikleri olumlu yanıt ve alıştırmalardan kaynaklandığım ifade edilmektedir ve bu varsayımdan kaynaklanan yaklaşıma yanlışsız öğretim adı verilmiştir. Yanlışsız öğretim yaklaşımı uyaran ipuçları ile öğretim ve tepki ipuçları île öğretim olmak üzere iki grupta toplanabilen davranış öncesi uygulamalardır. Hata düzeltmesi ise, birey öğretim sırasında yanlış tepkide bulunduğunda uygulamacının bireyin tepkisinin yanlış olduğunu vurgulayarak bireyden sergilemesi beklenen tepkinin ne olduğunu ifade etmesidir.

Uygulamacı hata düzeltmesini değişik şekillerde gerçekleştirebilir: Birey hata yaptıktan hemen sonra kendisine tekrar aynı deneme sunulur ve buarada uygulamacı yardım düzeyim arttırabilir. Deneme, davranış öncesi uyaranları, bireyin davranışım ve davranış sonrası uyaranları kapsamaktadır. Örneğin. uygulamacı bir ergene çamaşır makinesinde çamaşır yıkama becerisin! öğretirken bireye sunduğu "Haydi şimdi renkli ve beyaz çamaşırları ayıralım." beceri yönergesine birey doğru tepkide bulunmayabilir ve renkli ve beyaz çamaşırları bir arada makineye yerleştirebilir.

Öğrenci ve Veli bilgilerinin kolayca takip edin.

Beceri yönergesi ise. bireye yanıt vermesi ya do tepkide bulunması gerektiğim anımsatmak üzere kullanılan yönergedir. Uygulamacı bu durumda ergene tekrar aynı yönergeyi sunarken ("Haydi şimdi renkli ve beyaz çamaşırları ayırdım.') bir taraftan da ergene fiziksel olarak yardım ederek beyaz ve renkli çamaşırları birbirinden ayırmasını sağlayabilir,        

Birey hata yapıyorken yanıt vermesi kesintiye uğratılır ve bireyin yanlışım anlayarak kendi kendisine düzeltmesi sağlanır. Örneğin, bir yetişkine omlet yapma becerisi öğretilirken, yetişkin yumurtaları çırpmak üzere bir kase hazırladıktan sonra yumurtaları kırmaya başlamak yerine, kaseyi hazırlamadan yumurtaları kırmoya baslarsa uygulamacı yetişkinin girişimini kesintiye uğratabilir ve çeşitli mimik ve hareketlerle yetişkinin yanlış yaptığım anlamasını ve kendi kendisine düzeltmesini sağlayabilir.

• Birey hata yapıyorken yanıt vermesi kesintiye uğratılır ve beceriyi tamamlamakta zorlandığı basamak arka arkaya birkaç defa tekrar ettirilerek davranışı doğru sergilemesi sağlanabilir.

Örneğin, bir bireye bilgisayar kullanma beceri öğretilirken birey bilgisayarın fişini prize takmadan güç düğmesine basıyor olabilir. Uygulamacı bireyin güç düğmesine basmasını önleyerek bireyin arka arkaya birkaç defa fişi prize takma basamağı üzerinde çalışmasın! sağlayarak bu basamağı doğru biçimde yerine getirmesini kolaylaştırabilir.

Hata Düzeltmesi Sunarken Dikkat Edilecek Noktalar

• Hata düzeltmesi bireyin yasma uygunluk göstermelidir.
• Hata düzeltmesi hata gerçekleşir gerçekleşmez tutarlı bir biçimde sunulmalıdır.
• Hata düzeltmesi bireyi küçük düşürücü ya da taciz edici olamamalıdır.
• Hata düzeltmesi bireyin hatasını kısa sürede düzeltmesini sağlayabilecek; ancak, bireyde bağımlılığa yol açmayacak biçimde olmalıdır.
• Hata düzeltmesi bireyin aldığı ipucu türüne uygun olmalıdır.
• Hata düzeltmesinin sunulduğu basamak ya da davranışın birey tarafından tekrar sergilenmesi için olanak tanınmalıdır.
• Hata düzeltmesi bireyi bağımsızlığa teşvik edici olmalıdır.

Edinim Aşamasının  Önemi

Öğrencilere verilen dersleri MEBBİS'e otomatik aktarın.

Pek çok kişi öğrenmeyi sadece edinim aşaması açısından değerlendirmektedir.

• Bir bireyin bir davranış ya da beceriyi edinim aşamasında öğrenmesinin; bireyin güvenliği, daha bağımsız olması, yaşam kalitesinin artması açılarından önemli olduğu düşünülebilir.

• Ancak, öğrendiklerinin akıcılığının, kalıcılığının ve genellenebilmesinin sağlanmasının da 02 önce sözü edilen noktalar açısından önemli olduğu da unutulmamalıdır, dolayısıyla, öğretimde edinim aşaması tamamlandıktan sonra öğretim programlarında akıcılık, kalıcılık ve genelleme aşamaları dikkate alınmalıdır.

Edinimi Kolaylaştıran Süreçler

Dikkatin yöneltilmesinin sağlanması: Çocuğun dikkatinin uyaranda olması sağlanır. Uygulama sırasında bireyin dikkatini üzerinde çalışılan konuya yöneltmesi sağlanırsa, öğrenmenin dana hızlı ve yüksek düzeyde gerçekleştiği görülmektedir. Uygulamacının bireyin dikkatini yöneltmesi için sunduğu dikkati sağlama yönergesi yo da işareti gibi uyaranlara dikkati sağlayıcı uyaran denir. Başlayalım mı?, Hazır mısın gibi

Dikkati sağlayan uyaran öğretim sırasında şöyle sunulabilir:

• uygulamaya başlarken
• uygulamaya başlarken ve bireyin dikkati uygulama dışında bir takım olay ya da nesnelere yöneldiğinde
• her yeni denemeyi sunarken

Dikkat sağlayıcı ipucu sunulmasına rağmen bazı bireylerin uygulamaya dikkatlerim yöneltmekte sorun yaşadıkları görülebilir. Bu durumda, uygulama süresini kısa tutulmalı, uygulama sırasında

* Geribildirim: Çocuğa uyarana bağlı olarak yerine getirdiği davranışın doğruluğuna ilişkin geribildirim sunma. Geribildirim iki biçimde sunulur.

*Doğru davranışlar için geribildirim

*Doğru olmayan davranışlar için geribildirim

Öğrenci ve Veli bilgilerinin kolayca takip edin.

Doğru Davranışlar için Geribildirim

• Olumlu pekiştirme doğru davranışlar için geri bildirim sunulurken kullanılır. Pekiştirme kullanırken nelere dikkat edilmelidir?

• Bir çocuk için pekiştireç olan herhangi bir nesne ya do durum diğer çocuk için pekiştireç olma özelliği göstermeyebilir.

• Herhangi bir nesne yo da olayın pekiş+irici değeri zamandan zamana değişiklik gösterebilir.

• Bireyin belirlediği pekiştireçlerin kullanımı sorun davranışları azaltıyor olmalıdır.

Doğru Olmayan Davranışlar için Geribildirim

iki biçimde olmaktadır.

• Davranış ya da tepkinin sonucu doğru olmadığım gösterir nitelikte olabilir.

• Öğretmen basitçe davranışın tepkinin doğru olmadığım ifade eder, ve doğrusunun ne/nasıl olduğunu ifade eder. ""YANLIŞ DÜZELTME"

• Denemelerin ardarda sunulması, edinim

aşaması kolaylaş f irilebilir. Denemeler üç biçimde sunulabilir:

• ard arda XXXXX

• aralıklı XXX

• dağınık XYVZXYVZ

Arda-arda deneme

• Birkaç deneme arasında başka hiçbir konuda öğrenme yer verilmeksizin denemelerin sunulmasıdır . Örneğin, 10 sözcüğün arda arda okumasının istenmesi

Aralıklı deneme x x x

Aralıklı deneme sunuş biçimde denemeler arasında bireye bir dinlenme süresi  bırakılmaktadır. • Örneğin, nesne esleme becerisi üzerinde çalışılırken uygulamacı her nesne esleme denemesinden sonra bireye 2 dakika dinlenme süresi verebilir.

Dağınık Deneme XYVZXYVZ

• Denemeler arasında, öğretilen davranış yo da beceri ile ilgili yeni bir davranış ya da becerinin öğretimi ya da bir etkinlik yer olmaktadır.
• Örneğin, bir bireye ülkelerin başkentlerinin öğretildiği bir çalışmada, başkentlerin incelendiği her denemeden sonra uygulamacı o ülkenin para biriminin ya do resmi dininin ne olduğuna ilişkin çalışma yapar. Diğer denemelerden sonra tekrar ülkelerin başkentleri ile ilgili denemeyi sunabilir.
• Bireyin edinim aşamasında denemeleri belli bir doğruluk oranında yanıtlayabilmesi için öncelikle ard arda deneme sunuş biçimi yeğlenmelidir.

Edinim Aşaması İçin Davranışsal Amaç Nasıl Yazılmalıdır?

Öğrenci ve Veli bilgilerinin kolayca takip edin.

Davranış, ölçüt, birey, koşul öğelerine yer verilmelidir. Ayşe, sunulan 10 denemenin en az 8'inde kendisine verilen boncukları ipe dizer.

Edinim Aşamasında Karşılaşılan Sorunları Belirlemek Ve Çözmek

• Edinim aşamasında kayıt tutmak önemlidir. Tutulan kayıtla öğretmenin elinde veri olur ve öğretmen grafik çizme şansına sahip olur. Elde edilen verilerle amaç çizgisi çizilir ve öğretmen uygulamaya ilişkin değerlendirme yapar.

• Edinim aşamasındaki sorunları belirlemek ve çözmek üzere amaç çizgisi çizilir.

Amaç çizgisi nedir nasıl çizilir?

• Amaç çizgisi çizmek için grafikte yer olan son üç oturum ve bu üç oturumda elde edilen veri noktaları belirlenir.

• Ardından   bu   veri   noktalarının   orta noktalarından kesik çizgiler çizilir.

• Zaman eksenine paralel olarak çizilen kesik çizgiye "orta zaman çizgisi", bağımlı değişken eksenine paralel olarak çizilen kesik çizgiye ise, "orta oran çizgisi" denilir.

• Aynı zamanda, grafik+eki ölçütünüz de grafikte   bir   veri   noktası   olarak belirlenir.

• Son olarak ise, orta zaman çizgisi ile orta oran çizgisinin kesiştiği nokta ile belirlenen ölçütün olduğu nokta düz bir çizgi ile birleştirilir. Bu çizgiye "amaç çizgisi" denir.

Örnek Amaç Çizgisi Çizimi

Amaç çizgi nasıl değerlendirilir?

• Arttırılmak istenen bir davranışta; Son üç oturumdaki  veri  noktaları  amaç  çizgisi üzerindeyse ya da amaç çizgisinin tam üstündeyse sunulan uygulamanın yolunda gittiği sonucuna varılır.
• Son üç veri noktası amaç çizgisinin altındaysa bu  durumda  uygulama  programında  bir uyarlama/değişiklik yapmaya gereksinim vardır denilir.
• • Azaltılmak istenen bir davranışta: Son üç o+urumdaki veri noktaları amaç çizgisinin altındaysa-sunulan uygulamanın yolunda gittiği sonucuna varılır.
• • Son üç veri noktası amaç çizgisinin üzerinde kalıyorsa bu durumda uygulama programında   bir   uyarlama/değişiklik yapmaya gereksinim vardır denilir.

Performans Takip Formu (PKT) eğitmenleriniz internet üzerinden girsin, siz sadece çıktıları alın.

DERS NOTLARI
DOÇ.DR. ELİF TEKİN -- İFTAR






T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GELİŞİMSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN ÖĞRETMENLİĞİ
YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
NİSAN' 2007