Dil Ve İletişim Becerileri

DİL VE İLETİŞİM BECERİLERİ

Dil öğretim yöntemleri ikiye ayrılır:

-   Doğal dil öğretim yöntemleri

-   Yapılandırılmış dil öğretim yöntemleri

*yapılandırılmış dil öğretim yöntemlerinin en önemli özelliği taklide dayalı bir öğretim yöntemi olmasıdır.

Yapılandırılmış dil öğretim yöntemleri: (Öğretmen merkezli)

-   Yapılandırılmış dil öğretim yönteminde öğretmenin önceden seçtiği materyallerle ders ilenir.

-   Pekiştireç olarak sosyal, yiyecek ve sembol pekiştireç kullanılır.

-   İletişimi başlatan öğretmendir.

-   Öğrenci hedef davranışa ulaştığı zaman pekiştirilir. Örn; öğretmen çocuğa “dadi” sesini taklit yoluyla öğretirken yanında bu ses için materyal bulundurur. Öğrenciye materyal seçtirmez(örn; öğretmen bu ses için bebeği materyal olarak seçti). Öğretmen, bebeği yürüterek “bak bebek dadi dadi yürüyor. Hadi sen de dadi dadi de” der.

-   Eğer hedeflerimiz arasında hedef davranışa yaklaşmak da varsa, çocuk o davranışa yaklaşınca pekiştirilir.

-   Öğretmen öğrenciye davranış için ilk başta model olur, daha sonra aynı davranışı ondan bekler.

-   Öğretmen, çocuktan istediği sese bağlı olarak çocuğun ağzını bu sesi taklit etmesi için şekle sokabilir ya da istenilen sesi model olurken ağzını abartarak çıkartabilir.

-   Bir şeyi (sözel ya da sessel olabilir) taklit etmeyi öğretmek istediğimiz çocuklarda yapılandırılmış dil öğretim yöntemlerini kullanırız.

Çocuk için uygulanacak öğretim yöntemine karar verirken göz önünde bulundurulacak kriterler:

-   Çocuğun ihtiyacı

-   Öğreteceğimiz beceri

-   Öğrencinin özellikleri(yetersizlik türü, davranışları, yaşı, söz öncesi iletişim becerileri)

-   Ortam özellikleri

-   Materyaller

-   Kolay uygulanır olması

-   Zaman bakımından uygun olması(daha çabuk sürede netice alınan yöntem tercih edilmelidir.)

-   Öğretmenin o yöntemi uygulama ile ilgili yeterliliğe sahip olması

Yapılandırılmış dil öğretim yöntemi

ÖĞRETİM PLANI

Öğretim süreci: (Bardak öğretimi)

   Yönerge sunulur.(örn; öğretmen elinde bardağı tutarak “bardak de” der). Çocuğun tepkisi (doğru tepki, yanlış tepki, tepkisiz kalma) beklenir. Verilen tepkiye uygun bir tepki verilir.

(Yanlış tepki ya da tepkisizlikte; öğretmen “bardak de” diye yönergeyi tekrar eder. Doğru tepkide ise çocuk sosyal, yiyecek ya da sembol pekiştireçle ödüllendirilir). Genellikle bir materyalle sunum yapılmaz.(farklı bir bardak gösterilerek ikinci sunumda aynı şekilde yapılır)en az dört farklı materyalle dört kez sunum yinelenmelidir. Değerlendirme sürecinde nesne, resim ya da taklit edilmesi istenen davranış gösterilerek ve söylenerek çocuktan tepki istenir. (örn, öğretmen bebeği yürütürken çocuğa “hadi dadi de” der.)

Amaç: Öğrenci dört kezden üçünde bardak gösterildiğinde bardak der.

Yapılandırılmış dil öğretim yöntemlerinin avantajları:

-   Uygulamacılar tarafından kolaylıkla uygulanabilmesi

-   Kısa sürede uygulanabilir bir yöntem olması

-   Yöntemi uygulamakla ilgili öğretmenlerin yeterliliğe çabuk ulaşabilmesi

-   Her türlü ortamda uygulanabilir olması

-   Materyallerin çabuk hazırlanması

-   Taklit becerilerinin öğretiminde etkili olması

-   Ağır zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrenciler için yapılandırılmış ortamda doğrudan istenilen beceriyi öğretmek daha uygundur.

-   (sırasında 10 dakika oturabilme ön koşulu varsa) Çok fazla davranış problemi olan çocuklarda doğal dil öğretim yöntemine göre daha uygundur.

Yapılandırılmış dil öğretim yöntemlerinin dezavantajları:

-   Gerçek ortama genellenebilirliği düşük olduğundan kullanım boyutuna uygun değildir.

-   Küçük yaştaki çocuklarda bu öğretim yöntemiyle ilgi alanına giremediğimiz için uygun olmayabilir.

-   Kazanılan becerilerin sürdürülebilirliği sınırlıdır.

Doğal dil öğretim yöntemleri: (Çocuk merkezli)

Doğal dil öğretim yöntemleri 3’e ayrılır:

-   Doğal dil öğretim yöntemleri:

o   Genişletme

o   Ekleme

o   Paralel konuşma

o   Kendi kendine konuşma

-   Çevrenin yapılandırılmasına dayalı dil öğretim yöntemleri:

-   Çevresel ipuçlarına dayalı dil öğretim yöntemleri(Milieu teaching):

o   Tepki isteme

o   Model olma

o   Geciktirme

-   Genişletilmiş milieu: (yukarıdaki öğretim yöntemine fırsat öğretimi eklendiğinde kullanılır.)

-   Doğal dil öğretim yöntemlerini genel özelliği çocuk merkezli olmasıdır.

-   Ortamlar ev ortamlarına benzer olarak yapılandırılır.

-   Genellikle iletişime çocuğun başlaması için gerekli düzenlemeler yapılır.

-   Model olma en önemli tekniğidir.

-   Pekiştireç olarak çocuğun, hedef davranışı gerçekleştirdikten sonra o sözcükle ilgili nesneye ulaşması kullanılır.

-   Sembol ve yiyecek pekiştireç kullanılmaz. Sadece hedef davranışa bağlı olarak (sosyal pekiştireç)nesneye ulaşması sağlanır.

Doğal dil öğretim yönteminde öncelikle;

-   Öğretimde kullanılacak materyaller çocuğa seçtirilir.(çocuğun uzanması, bakması, eliyle göstermesi bize seçim yaptığını gösterir.)

-   Çocuk seçimini yaptıktan sonra diğer materyalleri ortadan kaldırabiliriz.

-   Oyun bağlamı oluşturmak için ek materyaller koyabiliriz.

-   Çocuğun ilgisini değerlendirilerek, öğretilecek hedef sözcük veya cümle ile ilgili oyun bağlamında model olunur.

-   Çocuğun tepkisi mutlaka genişletilir ve ekleme yapılır. Ve çocuktan tepki istenir.

(tepki doğru olduğunda; materyale ulaşması sağlanır. Yanlış olduğunda; tekrar bağlam oluşturulur ve model olunur. Çocuktan tepki istenir.) 

      Doğal dil öğretim yöntemi

           ÖĞRETİM PLANI  

Öğretim süreci: (Bardak öğretimi)

   Öğrencinin önüne bardak, ayı, oyuncak bebek, tavşan ve oyun bağlamını oluşturacak diğer materyaller konulur. Çocuk materyali seçtikten sonra öğretmen; ” sen ayıcıkla mı oynamak istiyorsun? Ah ayıcığımız uyanmış hadi ona su verelim. Aaa.. Bardağımız burdaymış, bardağa su dolduralım.(çocuğa dönerek) ben neye su dolduruyorum?” der. Çocuk bardak derse “al bakalım sen doldur(nesneye ulaşması sağlanarak pekiştirildi.) Ne var senin elinde?” der.” Bardak” derse “evet sen bardakla su içiriyorsun” denilir.” Ne içiriyorsun?” diye sorulduğunda “Su” derse “evet, su içiriyorsun” denilir. 

Eğer çocuk bardak demediyse bağlam değiştirilir. Örn; öğretmen “ayıcığımız koşmuş koşmuş yorulmuş. Ay.. çok terlemiş. Hadi ona su verelim. Bardağımız nerde?” diyerek bağlamı değiştirmelidir.

Amaç: Öğrenci, bardağı göstererek veya “ bardak” diyerek bardağın kullanım amacına uygun olarak bardağı ister ya da hizmet ister.

Doğal dil öğretim yöntemleri:

a)Genişletme: Çocuğun konuşmalarını tamamlayarak tekrarlama anlamına gelir. Konuşan fakat cümleler kuramadan konuşan ya da uzun cümleler kuramayan çocuklar için çok yararlı bir tekniktir. Ayrıca çocuğun ortalama sözce uzunluğunu arttırmak için çok uygun bir yöntemdir. Daha karmaşık sözel biçim kategorilerine model olarak kullanılır.

***Ortak ilgi ve sıralı konuşma genişletmenin temelidir.

* Genişletme yapılırken; yetişkin, çocuğu dinler. Çocuğun söylemek istediği tüm cümleyi anlamaya çalışır ve çocuğun düzeyine uygun olarak tüm cümleyi söyler.

* Çocuğun söylediği genişletildikten sonra öğrencinin genişletilmiş sözceyi söyleyebilmesi için öğretmen, çocuktan tepki ister. (Örn; çocuk (bebeği göstererek) “bebek” dedi. Öğretmen “evet, bebek uyuyor ”diye genişletir. Daha sonra çocuğa “bebek ne yapıyor?” diye sorulur. Doğru tepki verilirse, çocuğun bebeğe dokunmasına izin verilir. Eğer sadece uyuyor ya da bebek derse, öğretmen tekrar model olur.(öğrenci uyuyor derse “ne uyuyor?” denilerek çocuğa bebek uyuyor dedirtene kadar model olunur)

* Bu yapılırken kesinlikle yapılandırılmış ortamdaki gibi çocuğa sadece model olunup tepki istenmez. Model olunurken mutlaka bir oyun bağlamı oluşturulmalıdır.

b)Ekleme: Genişletme yapıldıktan sonra ekleme yapılır. İfade edici dili sınırlı olan; özellikle zamir, sıfat gibi anlamca kelime çeşitliliğinde sınırlılığı olan çocuklarda kullanılır. Anlamca çocuğun kelime haznesini geliştirmek için kullanırız. Bağlam içinde sözcük önce genişletilir.(Örn; çocuk yüzen bir ördeğe bakarak “ördek” dedi. Öğretmen, “ördek yüzüyor” diyerek genişletti.) Çocuk genişletmeyi model aldığında ekleme yapılır. (Çocuk (ördeği göstererek) “yüzüyor” dediğinde “evet, sarı gagalı ördek yüzüyor” diyerek ekleme yapılır.) Daha sonra ekleme yapılan şeye tepki istenir.

c)Paralel konuşma: İfade edici dili olmayan çocuklarda kullanılır.

*Çocuğun paralel konuşurken; kullandığımız cümle düzeyinde olmasa da doğru cümle kalıplarını duyması sağlanır.

*İfade edici dili sınırlı olan çocuklarda doğru cümle kalıplarını duymaları için kullanılır. Aynı zamanda düzeltme yapmış oluruz.

d)Kendi kendine konuşma: Cümleleri birbirine bağlayamayan, olayları sırasıyla anlatamayan, uzun cümleler kurarak konuşamayan çocuklar için kullanılır. Bu yöntemin amacı, çocuğun bir olayı sırasıyla anlatması ve uzun cümleler kurmasını sağlamaktır.

*Öğretmen çocuğun ilgilendiği bir aktivite veya nesne ile ilgili konuşmalı, arada çocuğa bakarak ve konuşmasına izin vererek, sorular sorarak çocuktan tepkide bulunmasını beklemeli ve çocuğa yaptığı aktiviteye katmalıdır.

* Bu yöntemi uygularken çocuğun anlayabileceği şekilde konuşmalı ve beklentilerimizi çocuğun performansına göre belirlemeliyiz.

* Çocuğumuz dil kazanmış olsa da dil gelişimini tamamladığını düşünmemeliyiz. (Zihin engelli çocuklarda dilin sınırlı olduğu bir gerçektir!)

** bu yüzden öğretim yaparken bu 4 tekniğe mutlaka yer vermeliyiz.

Bu yöntemler zihin engelli çocuklarda:

   —Anlam çeşitliliğini ve

   — Ortalama sözce uzunluğunu arttırmada kullanılır.

Doğal dil öğretim yöntemlerinin avantajları:

-   Ortam genellemesi yapılabilir.

-   Özellikle ifade edici dili sınırlı olan çocuklar için uygundur.

Doğal dil öğretim yöntemlerinin dezavantajları:

-   Her yerde uygulanabilir değildir.

-   Uygulama kolaylığı yoktur.(Daha çok ailenin uygulamasına kolaylık gösteren bir yöntemdir)

-   Daha uzun süre gerektirebilir.

-   Öğretmenin teknikleri nerede ne zaman uygulayacağıyla ilgili yeterliliğe sahip olması gerekir.

-   Öğretim sonu kazanımlar düşüktür.(Yapılandırılmış ortamda öğretim sonu kazanımlar daha yüksektir. Çünkü yapılandırılmış ortamda ölçüt söz konusudur. Bu ölçüte ulaşılana kadar öğretim yapılır. Doğal ortamda ise çocuğun ilgisine bağlı bir öğretim yapılır.)

***Bir öğretimin başarılı olabilmesi için;

•   Kazanım

•   Genelleme      gerekmektedir!!

•   Süreklilik

KAYNAKLAR

Gazi Üniversitesi dil ve iletişim becerileri ders notları