Çoklu Yetersizliği Olan Çocukların Tanılama ve Değerlendirme Süreçlerini Nelerdir?

Çoklu yetersizliği olan çocukların tanılama ve değerlendirme süreçlerini nelerdir?

Tanılama; Özel Eğitim desteğine ihtiyaç duyan bireylerin; yeterli ve yetersiz yönleri ile bireysel özelliklerini ve ilgilerini belirlemek amacıyla tıbbi, psiko-sosyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme sürecidir.(Akkuş A. 2019)

Türkiye'de çoklu yetersizlikten etkilenmiş çocuklar için tanılama süreci bazı olumsuzluklarla başlamaktadır. Gerek tıbbi gerekse eğitsel tanılama süreçlerinde hastane ile Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde çocuklara çeşitli standardize edilmiş testler ve gelişim envanterleri uygulanmaktadır. Tanılama sürecinde çocuklara uygulanan standardize edilmiş testler çocukların zekâ bölümlerini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Örneğin Stanford-Binet zekâ testi, Wechsler ölçekleri, Leiter Zekâ Testi vb. Gelişim envanterleri ise çocukların normal gelişim gösteren çocuklara göre gelişim düzeylerini belirlemektedir.

Tanılama Modelleri

a) Tıbbi Tanılama Modeli

Tıbbi tanılamada bireyde var olan zedelenmenin nasıl bir gelişim göstereceği, nasıl giderilebileceği üzerinde yoğunlaşılmakta ve genellikle bu verilere dayanılarak yetersizlikten etkilenme derecesini en aza indiren tıbbi önlemler üzerinde durulmaktadır. Psikolojik testlerle de bireyin dil, bilişsel, duygusal, sosyal ve motor becerileri standart koşullar altında değerlendirilmektedir. (Akkuş A. 2019)

b) Eğitsel Tanılama Modeli

Eğitsel amaçla bireyin tüm gelişim ve disiplin alanlarındaki özelliklerinin belirlenerek değerlendirilmesi eğitsel tanılama sürecidir.

Eğitsel tanılama;

Eğitim öğretime nereden başlanacağına,

Gelişim ve disiplin alanlarındaki performansın ortaya çıkarılmasına,

Nasıl ve nerede eğitim ortamı oluşturulacağına,

Hangi materyallerin kullanılabileceğine,

Bireyin ne tür bir eğitim programına alınması gerektiğine,

Bireyin eğitim gereksinimlerini en iyi şekilde karşılanabileceği ve akranlarıyla beraber olmasına en üst düzeyde olanak sağlayan (en az kısıtlayıcı ortam) ortamların belirlenmesine,

Alınabilecek eğitsel önemlere,

Bireyin yerleştirilebileceği kurumlar konusunda bizlere ışık tutmaktadır.

Bireyin eğitsel tanılaması rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılır. (Akkuş A. 2019)

Tanılama ilkeleri

Erkenlik ilkesi; tanılama mümkün olduğunca erken yaşta yapılır.

Bütünlük ilkesi; tanılama çok yönlü, bireyin tüm gelişim öyküsü değerlendirilerek yapılır.

Çeşitlilik ilkesi; tanılama sürecinde uygulanan tekniklerde, yöntemlerde, disiplinlerde çeşitlilik esastır.

Süreklilik ilkesi; tanılama süreci farklı disiplin alanlarındaki uzmanlarca sürekli değerlendirilir.

Yeterlilik ilkesi; tanılamada bireyin yeterli-yetersiz olduğu yönler birlikte değerlendirilir.

İş birliği ilkesi; tanılama sürecinde aile, okul ve uzmanlar iş birliği içinde çalışır.

İsteklilik ilkesi; tanılama sürecinin her aşamasında ailenin ve gerektiğinde bireyin görüşü alınarak katılımı sağlanır.

Gizlilik ilkesi; tanılama sürecinin her aşamasında birey ile ailenin görüş ve onayları alınmadan hiçbir açıklama yapılmaz. Elde edilen bilgi ve değerlendirme sonuçları eğitim ve yönlendirme amaçlı kullanılır.

Özel Eğitim Gerektirdiği Düşünülen Öğrencilere İlişkin Tanı Süreci Nasıl İşler?

Belirleme ve tanılama süreci özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel ve sosyal hayatlarının şekillendirilmesinde en belirleyici süreçtir. Doğru yapılmayan tanılama bireylerin yanlış yönlendirilmesine neden olabilmekte ve sağlıklı hizmetin götürülmesine engel olabilmektedir.

Bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılaması rehberlik ve araştırma merkezinde oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından nesnel, standart testler ve bireyin özelliklerine uygun ölçme araçlarıyla yapılır. Eğitsel değerlendirme ve tanılama; eğitimin her tür ve kademesindeki geçişler ile bireylerin eğitim performansı ve eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak veli ya da okulun/kurumun isteği üzerine gerektiğinde tekrarlanır.

Eğitsel Değerlendirme ve Tanılamada Dikkat Edilecek Hususlar

Zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal gelişim öyküsü.

Tıbbî değerlendirme raporu.

Tüm gelişim alanlarındaki özellikleri.

Akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri.

Bireyin ihtiyaçları.

Bireysel gelişim raporu.

Eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi.

Eğitim performansı, dikkate alınır.

Eğitsel Tanılama Ve Değerlendirmedeki Adımlar

Tarama Belirleme

Öğrencinin gözlenmesi, öğretimsel değişikliklerin yapılması.

Öğrencinin okul performansı ya da gelişimsel alandaki sorunlarına bağlı olarak potansiyel engel / yetersizlik durumuna sahip olup olmadığı değerlendirilir

Gönderme

Öğrencinin sorunlarını düzeltme çabalarından özel eğitim hizmetleri için uygun olup olmadığı sorusuna cevap verebilmek için daha fazla bilgiye gerek olduğuna karar verilir.

Özel eğitime gereksiniminin değerlendirilmesi için gönderilir.

Başvuru da gereken işlemler belirlenir ayrıntılı bir rapor hazırlanır.

Uygulama

"Eğitsel Tanılama İzleme ve Değerlendirme Ekibi" üyeleri öğrenciyi test eder.

Öğrencinin bireysel yeterliliklerine uygun formal ve informal değerlendirmeye ait araçlar kullanır.

Sonuçların Rapor Edilmesi

Değerlendirme verileri yorumlanır, diğer ekip üyeleri ile paylaşılır öğrencinin güçlü ve zayıf yönleri anlaşılır yeni profile dökülür.

Yerleştirme Kararı

Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu ETİD Ekibinin sunduğu yöneltme raporları doğrultusunda en az kısıtlayıcı eğitim ortamına yerleştirme kararı alır

Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı Oluşturulması

Bep Geliştirme Birimi, öğrencinin öncelikli gereksinimlerini organize eder ve gelişimsel ilerlemenin bireysel eğitim planını oluşturur.

İzleme Çalışmaları

Yerleştirilen öğrencilerin izlenmesi okul, ilgili birimler tarafından işbirliği içinde yürütülür. Öğrencinin kaydettiği gelişmelerin izlenmesi, öğrenciye yönelik verilen Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine ilişkin program ve çalışmaların incelenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla ayrıntılı bir rapor düzenlenerek RAM Müdürlüğüne gönderilir. (Akkuş A. 2019

*Akkuş A. (2019) Özel Eğitimde Eğitsel ve Tıbbi Tanılama ve Yerleştirme Süreci. Erişim adresi. http://www.otizmli.org/egitsel-ve-tibbi-tanilama/


*Gargiulo, R. M. (2004). Special Education in Contemporary Society An İntroduction to Exceptionality (2. baskı). Belmont: Thomson Wadsworth


* Şafak, P. (2013). Ağır ve Çoklu Yetersizliği Olan Çocukların Eğitimi (2.baskı). Ankara: Vize Yayıncılık.