ARKADAŞLIK ÜZERİNE BİR YAZI

Arkadaşlığın tanımı, işlevleri , arkadaşlığı engelleyen ve devam ettiren özellikler, arkadaşlık ilişkilerinde ebeveyn tutumlarından söz edilmiştir.

Bu yazıda arkadaşlığın tanımı, işlevleri , arkadaşlığı engelleyen ve devam ettiren özellikler, arkadaşlık ilişkilerinde ebeveyn tutumlarından söz edilmiş, ilgili atasözlerinden örnekler verilmiş, iyilik fikirleri ile yazı tamamlanmıştır.

Oxford English Dictionary "friend" kelimesini "kişinin genellikle cinsel veya aile ilişkisi dışında kalan ve arasında duygusal bağın olduğu bir kişi" şeklinde tanımlarken; Türk Dil Kurumu "arkadaş" sözcüğünü "birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerden her biri"; dost sözcüğünü ise "sevilen, güvenilen, yakın arkadaş, gönüldaş, iyi anlaşılan kimse" olarak tanımlamaktadır.

Arkadaşlık: Karşılıklı güven, destek, saygı, anlayış ve içtenlik ögeleri içeren duygusal bir ilişkidir (Yavuzer,1998).

Arkadaş Seçimi: Bir arkadaşı olumlu değerlendirme; kendisiyle birlikte etkinliklerde bulunma; beraber vakit geçirme; aynı fikirleri ve görüşleri paylaşma davranışlarının bütünü (Arısoy,1983).

Arkadaşlık ilişkisi, iki kişi arasındaki gönüllü dayanışmadır ve çeşitli tip ve derecelerde yoldaşlık, samimiyet, yakınlık ve karşılıklı yardım içermektedir (Hays, 1988: 395).

 Başka bir tanıma göre ise arkadaşlar, kendiliğinden birbirine eşlik etmek isteyen ve güçlü bir sosyal baskı olmamasına rağmen birbirine yakın olmak isteyen kimselerdir .. Birbirini eşit gören iki kişi arasında gönüllü olarak ortaya çıkan, sosyal-duygusal beklentileri karşılamayı kolaylaştıran, karşılıklı, güçlü ve olumlu duygusal bağlar da arkadaşlık olarak tanımlanabilmektedir. (Bukowski, Motzoi ve Meyer, 2009: 218).

 Arkadaşlık ilişkisi alan yazında daha çok "arkadaşlık kalitesi" veya "arkadaşlık doyumu" kavramlarıyla çalışılmıştır. Yüksek kaliteli bir arkadaşlık, yüksek seviyede yardım davranışı, samimiyet ve diğer olumlu özellikleri içerirken; düşük seviyede çatışma, rekabet vb. negatif özelliklerin olmasıyla tanımlanmaktadır. (Berndt, 2002: 7)

 Bir arkadaşlığın gelişebilmesi için ilk olarak iki kişinin yollarının kesişmesi gerekmektedir. Bu da kişiler yakın yerde yaşıyorlarsa daha olasıdır. Aynı şehirde yaşamak veya aynı iş veya sosyal çevreyi paylaşmak temas olasılığını artırmaktadır. İki insanın tanışma olasılığı aynı zamanda sosyal ağlarının da çakışabileceğini göstermektedir. Tanıştıktan sonra bir arkadaşlığın sürdürülüp sürdürülmeyeceği de birçok faktöre bağlıdır. Bireysel bazda bakılırsa, iki taraf da diğerini, hoşlanmadığı özellikler veya bir arkadaş olarak uygun olmayacak özellikler açısından incelemektedir. Bu dışlama kriteri geçilirse, dahil etme testine geçilmektedir. İki taraf da diğerini çekici, sosyal olarak yetenekli, duyarlı ve birçok yönden birbirine benzer olarak gördüğünde, arkadaşlık kurulması daha öngörülebilir olmaktadır. Arkadaşlığın inşası için birbirinden karşılıklı hoşlanma ve karşılıklı olarak uygun derinlik ve genişlikte kendini açma gibi şartlar sağlanmalıdır. (Fehr'e (1996: 68)

 Arkadaşlık beklentileri arkadaşlığın inşasını, sürdürülmesini ve bozulmasını etkileyen etmenlerden birisidir (Clark ve Ayers, 1993: ss. 305-9). Arkadaşlık beklentilerini karşılayan veya aşan genç yetişkinler, daha doyum verici ilişkilere sahiptir (Hall, Larson ve Watts, 2011: ss. 540-9). Erkeklere kıyasla kadınlar özellikle samimiyet ve duygusal destek boyutlarında aynı cins arkadaşlıklar için daha yüksek beklentilere sahiptirler (Hall, 2011: ss. 24-5). Benzer şekilde kadınlar, aynı cinsten arkadaşların arkadaşlığı sürdürücü davranışlarının, erkeklerin aynı cinsten arkadaşları için söylediğinden daha fazla olduğunu rapor etmişlerdir (Oswald ve diğerleri, 2004: ss. 428-35). Kişilerin karşı cinsiyetten arkadaşlıklar için aynı cinsiyetten arkadaşlıklara göre daha az sürdürme çabası gösterdikleri de ifade edilmektedir. (Afifi, Guerrero ve Egland'tan aktaran Afifi ve Burgoon, 1998: 258).

 Eşlik etme, eğlence ve kendini tanımlama arkadaşlığın birincil işlevleri sayılmaktadır

 Wright (1978: ss. 196-207) ise benlik konseptine dayanarak arkadaşlığa dair 5 ana fayda belirlemiştir: yararlılık, ego desteği, benlik olumlama, uyaran sağlama ve güvenlik.

 Buna göre "yararlılık", arkadaşların birbirine maddi kaynaklar sağlaması veya görevlerinde yardımcı olması şeklinde iken "ego desteği", başarısızlıkları önemsemeyip başarıları vurgulama işlevi olarak ortaya çıkmaktadır. "Benlik olumlama" ise arkadaşın değer verilen özelliklerini pekiştirecek şekilde davranmalarından dolayı ortaya çıkan faydadır. "Uyaran sağlama", arkadaşların birbirine yeni fikir ve aktiviteler önermesi yoluyla olurken "güvenlik", sorgusuz bir güven ve emniyet hissi oluşturması işlevini ifade etmektedir.

 Arkadaşlık ve romantik ilişki arasındaki benzerlikler ve farklılıklara bakıldığında güven, eğlence ve kabul gibi özelliklerin iki tür ilişkiye de atfedildiği fakat romantik ilişkilerin iki ek özelliğe sahip olduğu görülmektedir: tutku (tek olma ve cinsel arzu) ve sadakat (Connolly, Craig, Goldberg ve Pepler, 1999: 491)

 Arkadaşlık ilişkisinin isteğe bağlı olarak başladığı ve bittiği yaygın olarak kabul edilse de bu görüş batı dünyasına daha uygundur. Daha toplulukçu kültürlerde iç grup, dış grup ve aile gibi etmenler arkadaşlık ilişkisinde etkili ve önemli faktörlerdir. Bazı kültürlerde kişiler doğrudan belirli ilişkiler ağı içerisine doğmakta ve var olan bu ağ içerisinden arkadaşlar edinmektedirler (Goodwin, 1999: 157). Hortaçsu (1997: 290-93) yaptığı bir çalışmada, Amerikalı ve Türk gençleri karşılaştırmış; Türk gençlerin aileyi, arkadaş ve kardeşten daha doyum verici gördüklerini; Amerikalıların ise kardeşlerini, aile ve arkadaşlardan daha doyum verici algıladıklarını göstermiştir.

Bireyler karşılaştıkları sorunlarla başa çıkabilecek yeterlilikte olmak ister. Yeterlilik duygusu kişinin bedensel, zihinsel, duygusal, toplumsal alanlarda geliştirebildiği yeteneklerine bağlıdır (Geçtan,1978). Birey, tek başına sözü edilen alanlardaki yeteneklerinin farkında olamayabilir. Bu nedenle bu yeteneklerini bireyler grup içinde geliştirebilirler. Bu farkında oluşu bireylere, ait olduğu grup ya da gruplar kazandırabilir. Oyunla başlayan yetenek kazanma çabası sonraki yıllarda eğitimin yardımı ile sürdürülür. "Yeterlilik ve yeteneklilik insana gerekli olan güveni sağlar" (Geçtan,1978).

 Arkadaş beğenisinin önem kazandığı yıllar "gruplaşma dönemi"nin ön hazırlayıcısı olarak bilinir. Takıma bağlılık ve  onun içindeki işbirliği, bireysel yarıştan üstün gelebilir. Bir akran grubuna uyum sağlamak ve yeterli sosyal becerilere sahip olmak, çocuğun yüksek benlik saygısına ulaşmasında önemli bir yer tutar (Yavuzer, 2000). Akran grupları bireye  diğer insanlarla nasıl iletişim kuracağını, onlarla iyi geçinme şekillerini öğretir. Kültürü, cinsel rolünü, alt kültürün özelliklerini , kuralların nasıl ortaya çıktığını yada kaldırıldığını, birey ve grup durumunda sorumlulukların neler olduğunu, ahlakı, sosyal sınıf rolünü öğretir. Yeni toplumsal roller almayı sağlar, özgeciliği, grup ruhunu ve sosyal hareketlilik bilincini tanıtır (Küçük, 1984)

Arkadaş ilişkilerinde davranışlar olumsuz olduğunda neler oluyor?

Davranış biçimi :Saldırganca davranışlar

Davranışlar Lakap/isim takmak Fiziksel zarar vermek (itmek, vurmak, tekmelemek) Oyuna almamak, dışlamak Dalga geçmek Dedikodu yapmak Tehdit etmek İstemediği bir şeyi yapması konusunda arkadaşını zorlamak

Sonuç Arkadaşımız üzülür, kırılır. Arkadaşlık ilişkilerimiz zarar görür. Başkaları da bu tip davranışlarımızdan dolayı bizimle arkadaş olmak istemeyebilir. Sorunlar büyür.

Arkadaş ilişkilerinde davranışlar olumlu  olduğunda neler oluyor?

Davranış biçimi : Arkadaşça davranışlar

 Davranışlar: Yardım etmek Problemleri konuşarak çözmek Arkadaşlarının duygularını anlamak Birlikte oyun oynamak/ dışlamamak .Arkadaşlarını dinlemek. Arkadaşlarına sevgi göstermek

Sonuç: Arkadaşlık ilişkilerimiz güçlenir. Arkadaşlarımız bizimle ilgili olumlu şeyler düşünür, hisseder. Sorunlarımızı kolayca çözebiliriz.

Arkadaş İlişkilerinde Uygun Ebeveyn Tutumları

 Arkadaş edinmek için, bazı becerilerin aile ortamında kazandırılması gerekir. Bu da ebeveynin sorumluluğundadır. Örneğin, ebeveynler, çocuğa paylaşmayı, başkasının duygularını anlamayı, duygularını denetim altına almayı, belirlenmiş kurallara uymayı, cesaretli ve girişken olmayı, saygılı olmayı, kendinden küçükleri sevmeyi ve korumayı, yardımlaşmayı vb. öğretmelidir.  

Bazı anne-babalar, çocuklarının arkadaşlık tercihleri konusunda müdahaleci olabilirken,kendi değerlerine uymayan ya da farklı davranışlar gösteren çocuklarla, arkadaşlık kurmamaları konusunda ısrarcı olmaktadırlar. Bu tarzda müdahaleler, çocuğun ya annebabaya arkadaşlıkları konusunda yalan söylemesine yol açmakta ya da çocuğun tüm arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkileyebilmektedir.  

Arkadaş gruplarıyla kurulan ilişkilerdeki, yakınlığın ve bağlılığın derecesini, anne-babayla kurulan ilişkinin niteliği de etkilemektedir. Aile içi sağlıklı iletişime sahip bir ergen, arkadaş gruplarının onayına daha az ihtiyaç duymakla beraber, bulunduğu gruptan çok fazla da etkilenmez. Çocuğunuzun hatalarını, olumsuz yönlerini sık sık bulmaya çalışan bir konumda olmaktan çok, çocuğunuzu başıboş bırakmadan, özgürlük kavramını kendi değerleriniz içinde açıklayarak ilgilenmeniz önemlidir.

Arkadaş İlişkilerini Geliştirmelerini ve Sosyalleşmelerini Engelleyebilecek/Zorlaştırabilecek Nedenler

• Arkadaşlarının sırlarını başkalarına söylemek
• Hep kendi dediğinin olmasını istemek
• Paylaşmamak
• Yalan söylemek
• Sürekli eleştirmek
• Sakınmadan konuşmak
• Herkesten iyi olduğunu düşünmek
• Kişisel sırlarını çok çabuk paylaşmak
• Diğer çocukların hoşuna gitmeyen şeyler yapmak

Arkadaş İlişkileri Geliştirme Becerileri

• İyimser bakış
• Uyumlu oynayabilme
• Farklılıklara saygı duyma
• Arkadaş olma
• İltifat etme ve iltifata yanıt oluşturma
• Olumlu itibar sağlama
• Alay ve kızdırma ile başa çıkma
• İşbirliği kurma becerileri

Arkadaşlık İle İlgili Atasözlerinden Örnekler

- Arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim: İnsan kendisine uygun kimseler ile arkadaşlık eder. Bunun için arkadaşına baktığımız zaman o kişinin de karakterini az çok tahmin etmek mümkündür.

- Deli ile çıkma yola, başına getirir bir sürü bela: Kötü bir arkadaş seçimi kişinin başına çeşit çeşit dert açmasına neden olur.

- Kaz kaz ile, daz daz ile, kel tavuk kel horoz ile..: Herkes kendi karakterine uygun gelen kişiler ile anlaşıp arkadaşlık eder.

- Kır atın yanında duran kâh huyundan kâh suyundan alır: İnsan arkadaşlık ettiği kimseden elbet etkilenir.

- Üzüm üzüme baka baka kararır: Arkadaşlık eden kişiler birbirlerinin huyundan etkilenir.

İYİLİK FİKİRLERİ

1.Birisi için kapıyı aç ve tut.

 2.Ağır taşıyanlara yardım et

 3.Acelesi olan kişinin önden geçmesine nezaketle izin ver

. 4.Hediyeleş.

 5.Hayatını değiştiren bir şey mi öğrendin / okudun/ yaşadın? Başkalarına da anlat, onlara da ilham olsun.

 6.Sevdiklerinin gülümsemesine vesile ol. Kağıtlara olumlu cümleler yazıp bir yerlere bırak mesela.

7.Kurumuş bir ağacı arkadaşın ile birlikte sula.

8.Yalnız bırakılanla arkadaş ol.

Berndt, T. J. (2002). Friendship Quality And Social Development. Current Directions in Psychological Science, 11: 7-10.
Connolly, J., Craig, W., Goldberg, A. ve Pepler, D. (1999). Conceptions of Cross-
Sex Friendships and Romantic Relationships in Early Adolescence. Journal of Youth
and Adolescence, 28(4): 481-494.
Geçtan, E.(1978). Çağdaş İnsanda Normal Dışı Davranışlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları
Goodwin, R. (1999). Personal Relationships Across Cultures. London: Routledge.
Hortaçsu N. (1997). Cross-cultural comparison of need importance and need satisfaction during adolescence: Turkey and the United States. J Genet Psychol.
158(3): 287-296.
Küçük,S. (1984). "Ortaokul düzeyinde arkadaşlıkların kişilik özellikleri ve okul başarısıyla ilişkileri", Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü, Ankara.
Wright, P. H. (1978), Toward A Theory Of Friendshıp Based On A Conception Of
Self. Human Communication Research, 4: 196--207. doi: 10.1111/j.1468-
2958.1978.tb00609.x
Yavuzer, H.(2000). Okul Çağı Çocuğu. 4. basım, İstanbul: Remzi Kitabevi

Fotoğraflar