OTİSTİK SPEKTRUM BOZUKLUKLARI

Tanım ve Tarihçe:

• Terim ilk kez 1911 yılında Bleuler tarafından kullanılıyor
• Otizm ile ilgili makaleler 1943 yılında Leo Kaner ve 1944 yılında Hans Asperger tarafından yayınlaniyor
• 1964 yılında otizmin biyolojik kökenli olduğuna dair ilk bilimsel dayanaklar ortaya atılıyor.
• 1977 yılında ikizler üzerinde yapılan araştırmalar yayınlaniyor ve genetik faktörlere rastlanıyor.(yani otistik olan çocuğun daha önceki akrabalarında da otizm olduğu bulunuyor)

Tanım: Otizm,yaşamın ilk 3 yılı içinde ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden nöropsikiyatrik ,gelişimsel bir bozukluktur.Geçmesi mümkün değildir.Bireyin normal insan gibi yaşama seviyesine getirilmesi özel eğitimle mümkündür

Otizmin nedenleri: Nedeni bilinmiyor.Genetik olduğu düşünülüyor.

Genetik olduğunu düşündüren nedenler:

• Bir otistik çocuğun tek yumurta ikizinde otizm görülme sıklığı %50
• Kardeşte otizm görülme sıklığı % 3-8
• Erkeklerde kızlara oranla 4 misli fazla görülüyor
• Otistik çocukların akrabalarında otizm ve psikiyatrik bozuklukların görülme sıklığı normal populasyondana göre daha sıktır.(yani çocuğun yakın akrabalarında zeka geriliği görülme olayı yüksektir.

Eski inanışlar:

• Anne baba özellikleri
• çocuk yetiştirme tutumları
• Kral tv. vb:Bilenler bilir.Eskiden kral tv'nin çocukları otistik yaptığı söylenirdi.Böyle bir durum yok Kral tv sadece otistik çocukların o zaman ilgilerini çekmekteydi.Bunun nedeni ise kral tv reklamlarında devamlı dönen renkli reklamların olmasıydı.Renkli olup devamlı dönen şeyler otistik çocukların genelde ilgisini çeker

OTİZMDE SINIFLANDIRMA

• Atipik otizm (kuşkulu otizm):Otistik özellikleri az,üst düzey işlevlere sahip
• Hafif derecede otizm:Orta düzeyde zihinsel beceriler ve işlevsel dil yetenekleri olan çocuklar
• Orta derecede otizm: Zihinsel engel orta derecede,sınırlı konuşma ve yinelenen davranışlara sahip.
• Ağır derecede otizm:Ağır zihinsel engel ,içe kapanıklık ,iletişim becerileri olmayan çocuklar.(En zor hastalar.Hafif dereceli otistiğin 1 ayda alabildiği yolu ağır otistikler 4-5 ayda anca alabiliyor)

  Bu tip çocukların hangi sınıfa girdiklerini anlamak için özel nörolojik testler ve zeka testleri yapılır.Elde edilen sonuçlara göre yukarıdaki sınıflandırmaların hangisine giriyorsa,ona göre eğitim alır

                                      OTİZM ile İlgili Bazı Kavramlar

A- Yüksek işlevli Otizm.:

• Normal zekaya ve öğrenme kabiliyetine sahip otistikler
• Dil kullanımında problem yaşıyorlar
• Fakat dil kullanımı yaş seviyesine göre beklenen düzeyde. (yani 8 yaşındaki çocuk 3 yaşındaki çocuk gibi konuşmuyor.8 yaş çocuğuna çok yakın seviyede konuşmakta)

B-Asperger sendromu

1944 yılında Hans Asperger tarafından tanımlanıyor.(Kaner'in çalışmalarından habersiz olarak)

Yüksek işlevli otistikler gibiler

Fakat dil becerilerinde (yani konuşmada) otistikler kadar zorluk yaşamamaktalar.

Dili kullanma becerileri var ama dili sosyal anlamada kullanamiyorlar

 Rett Sendromu:

• 6 ile 18. ayda başlıyor.
• Genelde kızlarda görülüyor. (çok nadir olarak erkeklerde görülüyor.Fakat erkeklerde çok ağır geçirildiğinden,erken dönemde çocuk düzeltilemez zeka ve gelişim sorunu yaşar)
• Tüm gelişim alanlarında hızlı gerilemeler görülür.

        Çocuğun Otistik Olduğunu Gösteren Belirtiler ve Özellikler

1.Sosyal etkileşmede yetersizlik

• Göz kontağında sınırlılık
• Ortak ilgide sınırlılık.Başkalarının işaret ettiği yere bakmama
• Diğer çocuklarla iletişim kurmada yetersizlik
• Yanlızlığı tercih etme
• Başkalarının duygularını anlamada yetersizlik .(empati yapamaması zihinsel engelliğin göstergesi)
• Sosyal övgüde tepkisizlik (biri onu kutladığında sevinmeme.Tepkisizce ona bakma)

2.İletişim ve Oyunda yetersizlik

• Dili iletişim aracı olarak kullanamıyorlar
• vucüd dilini kullanmada sınırlılık.Söyledikleri ile yaptığı jest ve mimiklerin uyuşmaması
• Hayali oyunun gelişmemesi

  Anne ve babalara önemli Not:Uslu bebek yoktur..Bir bebek evdeki anlamsız bir eşya ile oyun oynamıyorsa,yaramazlık yapmıyorsa,o bebekte bir sorun vardır.Değerli hocam bize hastalarını anlatırken şunu dedi:

  "Önce anne ve babaya ile çocuğun geçmişi hakkında sorular sorarım.Hepsininde genelde verdiği cevap aynı olur.'doktor bey inanamazsınız çocuğum çok usluydu.Hiç bir şey yapmazdı.Nasıl bu olay çıktı anlamadık'

  Bu anlatılanlar zaten otistiklik olmasının en büyük şüphesidir demişti hocam.

• Başlatma bitirme sürdürme ve bitirme sorunları
• İlgi duyulan alanlara aşırı ayrıntı:Otistik çocuklarla yapılan araştırmalar bazı otistiklerin belli konularda normal insanlardan daha fazla bilgi bildiklerini göstermiştir.

  Mesela genelde otistikler arabalara ilgi duyuyormuş.Arabalar konusunda takıntılı olan bir otistiğe bir araba ile soru sorulduğunda onun en ince ayrıntılarına kadar cevap veriyormuş.

3.Takıntılar

Otistiklerin genel özelliklerinden biri yine takıntılı olmaları.Bunlar sınıflandırıldığında.

• Nesne takıntıları: Nesnelerle sıradışı oynamak.Mesela bir otistik çocuk arabayı normal çocuk gibi sürmez.Onun devamlı arka tekerleklerini döndürür.
• Hareket takıntıları: Sallanma, ellere bakma,yan bakma.Ellerini çok incelerler.Ve size dönüp konuşabilmek varken,genelde yan bakıp saatlerce konuşmayı tercih ederler.
• İlgi takıntıları: Bir konuya aşırı ilgi duyma Ör: genelde arabalara
• Düzen takıntıları:Aynı giysiyi giymek,aynı yemeği yemek,düzeni bozmamak.

  Mesela bir otistik çocuğun 5 oyuncağı varsa,bunların hepsini sıraya koyar.Siz bu sırayı bozarsanız çok kızar.Ve üşenmeden onları yine sıraya koyar.

  Odasının değişmesinden hiç hoşlanmaz!Odasındaki sandalyeyi bile değiştirirseniz,bu olaya köpürebilir.

  Bu tip çocuklarda genelde eğitilirken bu düzen takıntılarına uygun odalar düzenlenir.Yani oda otistik çocuk ilk girdiğinde nasılsa ,eğitimin belli bir seviyesine göre öyle olur.Aldığı eğitimdeki ilerlemeye göre yavaşça odasındaki eşyalar değiştirilir.Bu çocuğun farklı ortamlara alışması için gerekli bir eğitimdir.Sonuçta okul ortamında devamlı yeri değişebilir.Bu duruma ilerki hayatı için alışması gereklidir.

4-Yinelenen -kendini uyarıcı davranışlar

• Sıradışı beden hareketleri: etrafında dönme,topallayarak yürüme.Kafasını devamlı yana yatırması.
• Sıradışı el hareketleri:Ellerini devamlı ovuşturma.Bazı hastalarda ellerini kuş gibi çırpma.
• Parmak hareketleri:parmak çıtlatmak ,iki parmak arasını ayırma.

5-Dil gelişimleri ve konusma özellikleri:

• Otistiklerin yarisinda konusma anlamlı bir iletisim araci olarak gelismiyor.Zeka geriliği olması nedeniylede dili sosyal olarak kullanamıyorlar.
• [Konuşmada ekolali görülüyor.Yani bazı kelimeler gün boyunca tekrarlanıyor.
• Konuşmada gramer bozuklukları görülüyor. Ör:konuşmada bağlaçlar ve zamirler görülmeyebilir.
• [Karşılıklı konusmada kullandıkları tonlamalar mekanik.İniş-çıkış yok ve duygudan yoksun

  Mesela "bugün okula gittim.sokakta bir adam gördüm.Bir insani öldürdü.Sonra oradan kaçtım."Bu olayı anlatırken ne bir heyecan vardır suratında nede bir korku.Ses tonuda düzdür.

Önemli Noktalar:

• Otistiklerin %10 unda üstün yetenekliler görülüyor.Ör: okumayı erken öğrenme
• %60 ında zeka geriligi görülür
• %30 unda epilepsi hastalığı görülür

EĞİTİMLERİ:

Otistik olan çocuğun erken teşhis edilmesi çok önemlidir.3 yaşına kadar farkedilmesi çocuğun okul hayatı için önemlidir.

Farkedildiği gibi hemen özel okul öncesi eğitim almalıdır!Eğitim proğramları hazırlanırken,otistik öğrenme özellikleri dikkate alınarak(hafif mi gizli mi orta düzeyde otistik mi ) bireyselleştirilmiş eğitim proğramları hazırlanmalıdır.

Eğitim verilen yerlerde aşinalık konsepti kullanılır.Yani eğitimin başında hep aynı malzemelerle çalışılır.Zamanla odanın çevresi değişir.

      Çoğu otistik çocuk insanların kendilerina ait planları,düşünceleri ve bakış açıları olduğunu algılayamaz.Ve diğer insanların hislerini ve düşüncelerini anlamakta güçlük çeker.(Empati eksikliği,hislerden yoksunluk)Diğer insanların  bazı şeyleri bilemeyeceğini algılamada güçlük çeker ve sorunlarına cevap bulmakta zorlanırlarYaşadıkları olayın başkaları tarafından yaşanmadığını algılayamazlar.Zihin teorisinin denilen yöntemle Otistik çocuklar bu alanda eğitilir.(Fazla detaya inmemek için Zihin teorisi nedir diye açıklama yapmadım)

Eğitimde olan konular.

• Hisleri tanıma: fotoğraflardan ve resimlerden yüz ifadelerini anlama ve durumları tanımlama
• Bilgisel durumlar: Görsel bilgiyi kullanma ve görmenin bilmeye yol açtığını gösterme
• Hayali oyun: Hayali oyunun geliştirilmesi
• Dil becerilerinin Geliştirilmesi:Okumayı öğrenen ve okula başlayan otistiklerde

     A.okuduğunu anlama:

  -Fişte yazılı yönergelere uyma ör: ayağa kalk.

  -Basit bilgi sorularına cevap verme ör: Babanın adını yaz,söyle.Kaç kardeşin var?

  -Daha karmaşık bişlgiler içeren sorulara cevap verme : ör:güneş ne renktir?

  -Karmaşık fişleri anlamlı cümleye dönüştürme.Ör: yemek yedim

  -test sorularını çözme

  B.konulu sohbet/muhakeme

  -Kücük bir hikayeyi okutup ,anlattirıp,tekrar anlattırma

  -Hikayeyi kartları yazıp,adım adım okutturma

  -Tehlikeli-tehlikeli değil oyunu

  -Sınıflandırma ve ilişkili kelimeleri bir araya getirme

  -Konulu sohbet becerilerini kazandırma

  -Hayal gücünü geliştirme

Yine belli becerilerin kazandırılmasında PEKİŞTİREÇ kullanımı vardır.Down Sendromlularla ilgili yazdığım yazıda patates örneğinin aynısı otistiklerin eğitimi içinde kullanılır

Ve Aileler:

Down sendromlular için yazdığım yazının aynısını yazmamak için extra bir şey yazmayacağım.Aileler çocuklarının eğitimleri için çabalamalı ve eğitimle normal çocuğun özelliklerine gelebileceklerine inanmalılar.Doktorun onlara verdikleri ödevleride eksiksiz yerine getirmeliler.Ve sosyal hayatlarından kopmamalılar

Aşağıda normal gelişim gösteren bir çocuk ile otistik çocuğun gelişimlerini liste olarak verdim.

Bunlar bize çok sıradan bilgiler görünebilir ama bebeğinizin sağlıklı gelişim gösterip göstermediğini anlamada önemli bilgilerdir.

Özellikte otizmin 0-3 yaş arası ortaya çıktığı düşünülürse,bu bilgiler bebek sahibi olacaklar için önemlidir.

En basitinden 6 aylık bebek normalde sizi tanır.Siz onu kucağınıza aldığınızda ve elinizde bir şey sallandırıp onun ilgisini çekmek istediğinizde bebek şunu yapar:

• Önce oyuncağa bakar.Sonra sizin tepkinize bakar.Eğer siz gülüyorsanız,bebek o oyuncağa güler.
• Eğer siz korkuyorsanız,bebekte korkup ağlar.

Aynı olayı bebeğinizi başkasına verdiğinizde yapar.Bebek başkasının kucağında hemen anneyi arar ve ona bakar.Anne olumlu bakıyorsa,sizin yanınızda ses çıkarmaz

Ama çocuk zeka özürlü ve otistik ise bu tip olaylar gerçekleşmez.Çocuk nesne ilgisini çekerse güler.Nesnenin iyi olup -olmadığını anlamak için anneye bakmaz.

Gelişim evreleri yine SP hastaları (halk deyimi ile spatikler) için de önemlidir.Bebek 1 yaşına kadar göstermesi gereken vücud hareketlerini ( emekleme,kolları üzerinde yükselme ) yapamiyorsa hemen gerekli doktora başvurulmalıdır.Bu tip hareketleri yapamaması gelişimsel sorunu olduğunun belirtisidir.

Örneğin 3 yaşındaki çocuğunuz hala 1  yaşındaki bebek gibi davranıyorsa,

-Konuşmuyorsa,

-oyun oynamıyorsa,

-Arkadaşı yoksa,

-Olaylara nesnelere karşı  tepkisizse hemen çocuk doktoruna götürülmelidir.

0-6 YAŞ ÇOCUKLARININ YAŞ DİLİMLERİNE GÖRE YAPMASI GEREKEN BECERİLER VE BU BECERİLERLE İLGİLİ BAZI ÖRNEKLER

0-6 Ay Arasının Genel Özellikleri:

• Kendisiyle konuştuğunuzda gülümser yada ses çıkartabilir
• Ellerini seyredebilir
• Otururken nesnelere uzanır ve eline alabilir
• Kuru üzüm büyüklüğündeki nesnelere bakabilir
• Seslenildiğinde insan sesinin geldiği yöne dönebilir ve bakabilir
• Sesli gülebilir
• Sırt üstü yatarken yan dönebilir
• Destekle otururken başını dik tutabilir
• Sırt üstü yatarken kırmızı renkli popon hareket ettirildiğinde başını iki tarafa çevirerek ponponu izleyebilir

Detaya inip aylara bölersek:

3.Ay

• Baş kontrolü başlamıştır.Yaklaşık bir dakika başını dik tutabilir
• Eline verilen çıngırağı  tutar
• Hareket ettirilen bir oyuncağı gözleri ile takip eder
• Gülümser

4.Ay

• Baş kontrolü tamdır.
• destekli kısa süre oturabilir.Ellerini ve objeleri ağzına hatasız bir şekilde götürebilir.

  Not: Bebekler çevresindeki her şeyi ağızları ile tanımaya çalışır.Bu yüzden eline ne alırsa hemen ağzına götürür

• Oyuncaklara uzanmaya çalışır.

5.Ay

• Yarım dönebilir
• İstemli fleksiyon pozisyonuna (anne karnındaki pozisyonuna) geçer
• Uzandığı oyuncağı yakalar ama tam olarak kavramayabilir

6.Ay:

• Elleri üzerinde kendisini kaldırabilir

   

• Daha uzun süre destekli oturabilir(koltuğa,duvara yaslanarak)
• Uzandığı oyuncağı tam olarak kavrar ve elinde tutabilir.
• Kısa süre desteksiz oturabilir.
• Bir objeyi bir elinden diğerine geçirebilir

7-8 Ay:

• Dönerek yer değiştirir
• Uzun süre desteksiz oturur
• İki eliyle aynı objeyi tutabilir

9-10 Ay:

• Sürünür
• Ellerinden tutulunca ayakta durabilir
• Emekleme pozisyonuna geçer.Emekleme görülebilir yada görülmeye bilir
• 10.ayın sonunda eşyalara tutunup ayağa kalkar

11-12 Ay:

• Emekler ,sıralar
• diz üstü denge kurar
• bir elinden tutulursa,yürür

15-18 ay

• Yardımsız ayağa kalkar.
• Yardımsız yürür
• Bir elinden tutulursa merdiven inip çıkabilir
• Bağımsız çöemlip kalkar

2 yaş.

• Düzgün yürür ve koşar
• Topa tekme atar
• Parmak ucu yürüyebilir
• Anne ve babadan başka en az 4 sözcük söyleyebilir
• Basit talimatlari yerine getirebilir (arabani getir.topu masaya koy gibi)
• kağıda karalamalar yapabilir
• Bardaktan su içebilir

2-4 yaş

• Tek başına çatal -kaşık kullanarak yemek yiyebilir
• Kendi başına ellerini yıkabilir,kurulayabilir
• Gösterildiğinde düz çizgi çizebilir
• Evde basit işlere yardım edebilir
• Tuvaletinin geldiğini haber verir ve yetişkin gözetiminde tuvaletini yapabilir

4-6 yaş

• Kafası,gözleri,ağzı ,burnu,kolları ve bacakları olan insan  çizebilir
• tam ve anlaşılır konusur
• Giysilerini giyip,çıkartabilir
• Kırmızı yeşil sarı mavi renkleri bilir
• Kitaplarda gördüğü resimleri tanır ve isimlerini söyler.
• Büyük küçük uzun kısa gibi sıfatları bilir ve doğru kullanır
• Top nedir sorusuna " oyuncaktır" diyerek,sorulan sorulara mantıklı cevaplar verir

OTİZM OLAN ÇOCUKLARDA GELİŞİM

9 ve 20 ay arası bebelerde:

• Göz teması yok
• Parmakla işaret edemiyor
• 18-24 ay arası dilde gerilemeler oluyor.

Diğer belirtiler

• Bazı duyulara aşırı hassas
• Acıya karşı duyarsızlık
• Uygun olmayan gülme ve kıkırdamalar
• Kendine ve çevresine karşı saldırganlık
• Öfke nöbetleri
• Aşırı hareketlilik yada hareketsizlik
• Tehlike karşısında duyarsızlık
• Kas gelişiminde tutarsızlık

6-9 ay arası

• Oyuncaklara ilgi duymama
• Karşılıklı dikkat yok.* bir nesneye sonra anneye bakma yok
• Alışılmamış korkular
• Beslenme bozuklukları,
• Ritüellerin başlangıcı .Ör:Yalnız başına kalmak istemek

2 yaşta:

• insanları cansız bir nesne gibi kullanmaya başlıyor
• Ekolali görülüyor(bazı kelimeleri aşırı tekrar etme)

3 yaş

• parmak ucunda yürüme
• ritüellerde artış.Yani otistik olduğunu gösteren tipik özelliklerde artış

3- 5 yaş

• Arkadaşlık kuramıyor
• Epilepsi nöbetlerinin görülme sıklığı artıyor

Ergenlik dönemi:

• Depresyon ve kaygı düzeyinde artış görülüyor
• Epilepsi nöbetlerinde artış

Yetişkinlik

• Otizim ortadan kalkmıyor
• Hiperaktif otistikler yetişkinlerde tam aksi tablo gösterip hareketlerde zorlanmaya başlıyor
• Psikiyatrik bozukluklar görülüyor

Yaşlılık

• Özellikle yüksek işlevli otistiklerde intihar riski yüksek