Otistik Bozuklukla (Otizm) İlgili Türkiye Standardizasyonu Yapılmış İlk Ölçek

GILLIAM OTİSTİK BOZUKLUK DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ-2-TÜRKÇE VERSİYONU

Doç. Dr. İbrahim H. Diken, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü, ihdiken@anadolu.edu.tr

Öğr. Grv. Uzman Psikolog Avşar Ardıç, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü, aardic@pamukkale.edu.tr

Öğr. Grv. Dr., Dil ve Konuşma Terapisti Özlem Diken,Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü, odogramaci@anadolu.edu.tr

Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2 (GOBDÖ-2; Gilliam Autism Rating Scale-2) otistik bozukluğu karakterize eden davranışlar sergileyen 3-23 yaşlar arasındaki bireylerin değerlendirilmesini amaçlayan bir derecelendirme ölçeğidir. GOBDÖ-2-TV; (a) Otistik bozukluk gösteren bireyleri tarama, (b) Otistik bozukluk gösteren bireyleri tanılama, (c) Ağır düzeydeki davranış problemlerini değerlendirme, (d) Davranışsal ilerlemeyi belirleme/değerlendirme, (e) Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) için amaçları belirleme ve (f) Bilimsel araştırmalar için veri toplama amaçları için kullanılabilir. GOBDÖ-2-TV; Stereotip Davranışlar, İletişim ve Sosyal Etkileşim ile ilgili olmak üzere spesifik, gözlemlenebilir ve ölçülebilir davranışları içeren maddelerin yer aldığı üç alt ölçekten oluşmaktadır. Her alt ölçekte 14 olmak üzere GOBDÖ-2-TV’de toplam 42 madde yer almaktadır.  Maddeler görüşe dayalı dörtlü bir derecelendirme ile puanlanmaktadır. GOBDÖ-2-TV’de yer alan maddeler DSM-IV-TR (2000) ve Amerika Otizm Topluluğu’nun (2003) tanımları temelinde geliştirilmiştir.

GOBDÖ-2-TV’nin Türkiye standardizasyon çalışması 3 aşamalı bir süreci içermiştir. Birinci aşamada ölçeğin dil ve kavram eşitliği 6 bağımsız uzmanın görüşü temelinde sağlanmıştır. İkinci aşamada GOBDÖ-2-TV’nin pilot çalışması Türkiye’nin farklı illerinde (Eskişehir, Denizli, Sakarya, İzmir, İstanbul, Bursa, Antalya, Adana ve Diyarbakır) bulunan Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerine devam eden toplam 436 otistik bozukluk tanısı almış birey üzerinde yapılmıştır. Otistik bozukluk gösteren bireylerin yaşları 3 ile 21 arasında değişirken, 331’i (% 75.9) erkek, 105’i (% 24.1) ise kadındır. Değerlendirici olarak, 436 formun 182’si (% 41.7) öğretmenler, psikologlar ve rehber öğretmenler tarafından doldurulmuş, 254’ü (% 58.3) ise otistik bozukluk gösteren bireylerin anne-babaları tarafından doldurulmuştur. Pilot çalışmada GOBDÖ-2-TV’ye ilişkin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Geçerlik çalışmasında tüm maddelerin işaretlendiği 301 form ile yapılan madde analizi bulguları ölçekte yer alan maddelerin madde ayırt edicilik korelasyonu değerlerinin .25 ile .57 arasında değiştiğini göstermiştir. Geçerlik ile ilgili diğer analizlerde; (a) yaş ile alt ölçekler arasında anlamlı ilişki olmadığı, (b) alt ölçeklerin birbirleri ile orta ve büyük derecede bir ilişki içinde olduğu, (c) alt ölçekler ile Otistik Bozukluk İndeksi (OBİ) puanı arasında yine orta ve büyük derecede bir ilişki olduğu ve (d) GOBDÖ-2-TV’nin otistik bozukluk gösteren bireyleri zihinsel yetersizlik, işitme yetersizliği ve yetersizliği olmayan bireylerden ayırt ettiği görülmüştür.

GOBDÖ-2-TV’nin pilot çalışmasında iç tutarlık güvenirliği analizlerinde; Sosyal Etkileşim alt ölçeğinin .87, İletişim alt ölçeğinin .81, Stereotip Davranışlar alt ölçeğinin .82 ve toplam ölçeğin .91 Cronbach Alpha güvenirlik katsayısına sahip oldukları bulunmuştur. Ölçeğin ayrıca Test-TekrarTest güvenirliğine bakılmıştır. Bu amaçla, Eskişehir ilinde bir Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’ne kayıtlı otistik bozukluk tanısı almış 35 bireyin anne-babası tarafından GOBDÖ-2-TV iki hafta ara ile doldurulmuştur.  GOBDÖ-2-TV’nin Test-Tekrar Test güvenirlik analizlerinde ilk ölçme ile ikinci ölçme arasında; Sosyal Etkileşim alt ölçeğinin .96, İletişim alt ölçeğinin .97, Stereotip Davranışlar alt ölçeğinin .97 ve Otistik Bozukluk İndeksi (OBİ) puanının .94 korelasyon katsayılarına  sahip oldukları görülmüştür. Pilot çalışma sonucu elde edilen geçerlik ve güvenirlik bulguları GOBDÖ-2-TV’nin sağlam psikometrik özellikler yansıttığını ve standardizasyon çalışmasında ana çalışmaya hazır hale geldiğini göstermiştir.

 GOBDÖ-2-TV’nin standardizasyonu için ana çalışma, yaşları 3-23 arasında değişen otistik bozukluk tanısı almış, Türkiye’nin farklı illerinde (21 il) yaşayan 1191 çocuk ve ergen üzerinden yapılmıştır. GOBDÖ-2-TV’nin geçerlik ile ilgili diğer analizlerde; (a) yaş ile alt ölçekler arasında anlamlı ilişki olmadığı, (b) alt ölçeklerin birbirleri ile farklı düzeylerde bir ilişki içinde olduğu, (c) ölçeğin çoğu maddesinin alan yazında kabul gören madde ayırt edicilik gücüne sahip olduğu, (d) alt ölçekler ile Otistik Bozukluk İndeksi (OBİ) puanı arasında yine orta derecede bir ilişki olduğu ve (e) GOBDÖ-2-TV’nin otistik bozukluk gösteren bireyleri zihinsel yetersizlik, işitme yetersizliği ve yetersizliği olmayan bireylerden ayırt ettiği, (f) yapılan Doğrulayıcı Faktör Analizi’nin (DFA) GOBDÖ-2-TV yapısını doğruladığı görülmüştür.

GOBDÖ-2-TV’nin ana çalışmada iç tutarlık güvenirliği analizlerinde; Sosyal Etkileşim alt ölçeğinin .85, İletişim alt ölçeğinin .77, Stereotip Davranışlar alt ölçeğinin .79 ve toplam ölçeğin .88 Cronbach Alpha güvenirlik katsayısına sahip oldukları bulunmuştur. Ölçeğin ayrıca Test-Tekrar Test güvenirliğine bakılmıştır. Bu amaçla, Eskişehir Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezine kayıtlı otistik bozukluk tanısı almış 42 bireyin anne-babası ve öğretmenleri tarafından GOBDÖ-2-TV iki hafta ara ile doldurulmuştur.  GOBDÖ-2-TV’nin Test-Tekrar Test güvenirlik analizlerinde ilk ölçe ile ikinci ölçme arasında; Sosyal Etkileşim alt ölçeğinin .99, İletişim alt ölçeğinin .99, Stereotip Davranışlar alt ölçeğinin .98 ve Otistik Bozukluk İndeksi (OBİ) puanının .99 korelasyon katsayılarına  sahip oldukları görülmüştür.

GOBDÖ-2-TV standardizasyon çalışması sonucu elde edilen geçerlik ve güvenirlik bulguları GOBDÖ-2-TV’nin uygun psikometrik özellikler yansıttığı ve belirtilen amaçlar doğrultusunda Türkiye’de kullanılabileceğini göstermiştir.

GOBDÖ-2-TV'nin kullanım belgesini almak için http://www.gobdo2tv.com adresini ziyaret ediniz.