Problem Davranışlara Müdahalede İşlevsel Davranış Analizi

İşlevsel Davranış Analizi Nedir?

İşlevsel Davranış Analizi (İDA), bir problem davranışın neden gerçekleştiği ve devam ettiğine ilişkin çevresel faktörleri sürece katarak çoklu kaynaklardan veri toplayarak müdahale planı geliştirmeyi amaçlayan ve kanıt temelli uygulamalar arasında yer Uygulamalı Davranış Analizi prensiplerini esas alan bir yöntemdir (Ryan, Halsey ve Matthews, 2003; Collet-Klingenberg; 2008). Çoğu zaman problem davranışlara gerçekleştirilen müdahalelerde sadece problem durumun ortadan kaldırılması üzerine odaklanılmaktadır. İşlevsel değerlendirme sürecinde problem davranışların ortadan kaldırılması ya da azaltılması ile birlikte problem davranışın yerine yeni bir davranışın kazandırılması amaçlanmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler başta olmak üzere pek çok özle gereksinimli bireyin çeşitli neden ve etmenler sebebi ile problem davranışlar sergiledikleri görülmektedir. İşlevsel Davranış Analizi hem otizmli hem de normal gelişim gösteren bireyler için en zorlayıcı davranışlarda bile etkili olan uygulamacı dostu bir tekniktir.

İşlevsel Davranış Analizi Bileşenleri Nelerdir?

İşlevsel değerlendirme sürecinin ilk basamağı problem davranış üzerinde çalışacak iyi bir ekibin oluşturulması olmaktadır. İşlevsel değerlendirme ekibinde üzerinde çalışılacak olan problem davranışa göre farklı katılımcıların yer alabildiği görülmektedir.

İşlevsel değerlendirme sürecinde ekibin oluşturulması sonrasında üzerinde çalışılacak olan problem davranışın tanımlanması aşamasına geçilmektedir. Davranışın tanımı yapılırken, “objektiflik, açık ve net olma ve bütünlük” ilkelerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Üzerinde çalışma gerçekleştirilecek olan davranış gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde tanımlanmalı ve tüm ekip üyeleri davranışa ilişkin tanımdan aynı şeyi anlamalıdır.

Davranışın tanımının yapılması sonrasında problem davranışın işlevini, davranış öncesi ve sonrasında meydana gelen olayları ve etmenleri belirleyebilmek için veri toplanması aşamasına geçilmektedir. Davranışa ilişkin veri toplanırken doğrudan ya da dolaylı olarak veri toplanması gerektiği görülmektedir. Veri toplama sürecinde yararlanılan ve eğitim sürecinde değinilecek bazı araçlar şunlardır;

• İşlevsel Değerlendirme Tarama Aracı (The Functional Assessment Screening Tool [FAST]
• Problem Davranış Anketi (Problem Behavior Questionnaire [PBQ]
• Zihin Yetersizliğinde Davranış İşlevine İlişkin Sorular (Questions about Behavioral Function in Mental Illness [QABF-MI]
• İşlevsel Değerlendirme Görüşmesi (Functional Assessment Interview [FAI]

Veri toplama sürecinde Elde edilen veriler ışığında bir sonraki adım olan problem davranışa ilişkin bir hipotez oluşturulması ile sürece devam edilmektedir. Hipotezin belirlenmesi sonrasında ise hipotez test edilip emin olunduktan sonra problem davranışa ilişkin bir davranışsal müdahale programı oluşturulmaktadır.  Oluşturulacak olan planda önleme tekniklerinin yanı sıra davranış azaltma stratejileri ve yeni öğretilecek davranışın öğretilmesinde kullanılacak öğretim stratejilerinden yararlanılmaktadır. Planlamanın önemli bir diğer adımı ise problem davranış ve yerine öğretilecek davranışın hangi kayıt yöntemi ile ve kimler tarafından kaydedileceğinin belirlenmesi oluşturmaktadır.

Planın son halini alması ile planı uygulamaya geçilmekte ve veri toplamaya başlanmaktadır. Elde edilen veriler izlenip analiz edilerek planın işe yarayıp yaramadığına bakılmaktadır. Plan başarıya ulaşmış yani problem davranış ortadan kalmış ya da azalmış ise süreç sonlandırılırken planın işe yaramadığı durumlarda sürecin ilk adımdan itibaren tekrar gözden geçirilerek yeni bir planlama yapılması ile işlevsel değerlendirme süreci gerçekleştirilmektedir.

1. İşlevsel Değerlendirme Nedir?

1. İşlevsel değerlendirmeyi tanımlar
2. İşlevsel değerlendirmeye ilişkin temel kavramları açıklar
3. İşlevsel değerlendirmenin önemini takdir eder

2. İşlevsel Değerlendirme Ekibi Oluşturma

1. İşlevsel değerlendirme ekibi olmanın önemini takdir eder
2. İşlevsel değerlendirme ekibi görev ve sorumluluklarını bilir
3. İşlevsel değerlendirme ekibini oluşturur

3. Problem Davranışın Tanımlanması
   1. Davranışın işlevsel olarak tanımlanmasında kararlılık gösterir
   2. Problem davranışın tanımlanmasına ilişkin bileşenleri tanımlar
   3. Verilen örnekten yola çıkarak problem bir davranışı işlevsel olarak tanımlar
   4. Problem davranışlara ilişkin kendi yaşamından örnekler verir

4. Problem Davranışa İlişkin Veri Toplama
   1. Problem davranışa ilişkin veri toplamanın gerekliliğini açıklar
   2. Problem davranışa ilişkin veri toplama yöntemlerini bilir
   3. Verilen bir örnekten hareketle uygun veri toplama yöntemlerini kullanır

5. Hipotez Oluşturma
   1. Hipotez oluşturma aşamalarını açıklar
   2. Elde ettiği verilere yönelik hipotez oluşturur
   3. Oluşturduğu hipotezi test eder

6. Uygulama Planı Geliştirme
   1. Uygulama planı geliştirirken yapılması gereken adımları açıklar
   2. Verilen bir örnekten hareket ile uygulama planı hazırlar
   3. Uygulama planı geliştirirken işlevsel değerlendirme ekibi ile işbirliği yapar

7. Uygulama Planının Etkisinin Değerlendirilmesi ve Süreci Sonlandırma
   1. Uygulama planının yetersiz olduğu durumlarda yapılması gerekenlere karar verir.
   2. Değerlendirme sonuçlarına göre süreci yeniden düzenler
   3. Uygulama planının problem davranış üzerindeki etkilerini değerlendirir.
   4. Birey olarak öz değerlendirmeler yaparak kendi gelişimini değerlendirir

Fotoğraflar