Rehabilitasyon Merkezlerinde Verilen Özel Eğitime Rekreasyonun Etkisi Ve Gözlem Sonuçları

Rehabilitasyon merkezlerinde yapılan rekreatif etkinliklerin gelişim üzerindeki etkilerini anlatmadan önce rekreasyonun tanımından ve alt başlıklarından kısaca bahsetmenin konunun tam kavranması açısından yararlı olacağı kanısındayım. Rekreasyonu ana hatlarıyla bireyin, bedensel ve ruhsal gelişimine katkı sağlayan, kendi isteği ve iradesi ile katıldığı, bireysel olarak veya grup içinde yaptığı, pasif veya aktif olarak iştirak ettiği ve etkinlik sonunda da mutlu olduğu boş zaman etkinlikleri; olarak tanımlayabiliriz. Rekreasyon kendi içinde dört alt başlığa ayrılmakta olup bunlar;

Turizm Rekreasyonu; otel animasyonları, su sporları, doğa gezileri ve dağcılık, gezi ve organizasyonlar, vb... Okul Rekreasyonu; sosyalleşme, özgüven gelişimi ve yetenek seçimi amaçlı yapılan sanatsal, sportif ve kültürel etkinlikler, gezi ve organizasyonlardır.

Endüstriyel Rekreasyon; özel sektörde ve kamu kurum ve kuruluşlarında iş verimliliğini arttırma ve işçi sağlığı amaçlı yapılan sanatsal, kültürel ve sportif etkinlikler, gezi ve organizasyonlardır. Terapatik Rekreasyon; bakım evleri, çocuk esirgeme kurumları, hastaneler, cezaevleri, rehabilitasyon merkezleri ve özel eğitim kurslarında yapılan bedensel ve ruhsal gelişim amaçlı etkinliklerdir. Rehabilitasyon merkezlerindeki rekreasyonun işleyişini ve etkilerini altı madde halinde incelemek gerekir. Bunlar öğrencilerde; fiziksel gelişim, zihinsel gelişim, ruhsal ve duygusal gelişim, dil gelişimi, ailelerde ise yaşam motivasyonunun yükseltilmesi ve çalışanlar için ise iş verimliliğinin arttırılması olarak sınıflandırabiliriz.

1.Fiziksel gelişime etkileri: Fizik tedavi seanslarında, sorunlu olan bölgeye, geçerli bir program çerçevesinde iyileştirme ve/veya tedavi çalışmaları uygulanır. Rekreatif etkinliklerde ise birey, fizik tedavi seanslarına paralel olarak fiziksel gelişimine katkı sağlayacak, fizik tedavi ve rehabilitasyon sürecini hızlandıracak, bedensel hareketler ve sportif etkinlikler yapar. Böylelikle fizik tedavi seansını destekleyici ve iyileşme sürecini hızlandırıcı etkinlikleri eğlenceli ve motive edici bir şekilde yapmış olur.

Öğrenci, veli, verilen eğitimler, kesilen faturalara ait ayrıntılı istatistik çıkartın.

Ayrıca fizik tedavi seanslarında yapılan uygulamalar sadece sorunlu olan bölgeye yönelik olduğundan birey zaman zaman sıkılmakta ve hatta fizik tedavi seansına katılmak istememektedir. Bu sorunu gidermek için ise yapılan rekreatif etkinliklerde birey fiziksel gelişimin yanında motive de edilir. Yapacağı çalışmanın kendisi tarafından seçmesine izin verilir (fiziksel gelişime katkı sağlayacak etkinlikler dâhilinde). Sıkıldığı veya yapmak istemediği durumlarda ise alternatif olabilecek, farklı bir etkinliğe geçme olanağı sağlanır. Örneğin; orta veya hafif düzeydeki bir hemiplejik hastanın basketbol, hentbol, voleybol, dart, raket sporları, bowling, fiziksel gelişim amaçlı eğitsel oyunlar vb. gibi özellikle üst extremiteyi çalıştıran etkinliklere yönlendirilmesi ve etkinlik boyunca sürekli sözel olarak motive edilmesi, kollarının güçlenmesi halinde daha iyi atışlar yapabileceksin; gibi hedeflendirmelerin yapılması ve bireyi bir amaçla birlikte tekrar fizik tedavi seansına motive olmuş bir şekilde yönlendirilmesi gibi. Bu çalışmalar yapılmadan önce kesinlikle fizyoterapist'ten engelli birey hakkında bilgi alınmalı ve yapılan çalışmalarda da sürekli sinerji halinde bulunulmalıdır. Yukarıda da belirttiğim gibi rekreatif etkinlikler asla bir fizik tedaviyi amaçlamaz. Sadece fiziksel gelişime katkı sağlamayı hedefler. Bu gelişim de engelli bireyin etkinliklere aktif olarak katılımı sağlanabilir.

2. Zihinsel gelişime etkileri: Bireysel eğitim diye adlandırdığımız bire bir eğitimde zihinsel engelli birey sırasıyla özbakım becerileri, kavram becerileri ve akademik becerileri edinir. Fakat zihinsel engelli bireylerde öğretebilmenin yanı sıra öğrendiklerini de kalıcı hale getirebilmek bir o kadar zordur. Verilen eğitimi eğlenceli ve kalıcı bir hale getirebilmek için bireysel derste işlenmiş veya işlenmekte olan konular rekreatif etkinliklerde dramatize edilerek tekrar veya eş zamanlı olarak işlenir. Yapılan drama çalışmalarında engelli birey zaman zaman heyecanlandırılır ve o rolü veya görevi yoğun istek duyarak yapması sağlanır. Böylelikle o konu zihinsel engelli bireyin zihninde bir hikâye veya bir oyun olarak yer edinerek daha kalıcı hale gelir. Öğrenci bu dersi eğlenmiş ve motive olmuş bir şekilde tamamlamış olur. Örneğin; Sırasıyla söylenen renkleri, etrafındaki ençok nesnede bulan öğrencinin diğer arkadaşlarına göre daha çok puan toplaması ve devamında ödüllendirilmesi (kavram becerisi), Basket topuyla top sektirme yarışması yapılarak sayı sayma pratiğinin geliştirilmesi (akademik beceri), Kelime türetme yarışması, haritadan şehir bulma yarışması, bir defa söylenen sözcükleri hızlı ve doğru yazma yarışması, bir grup öğrenciye oyun içerisinde alış-veriş yaptırılarak toplama-çıkarma pratiği yapmasının sağlanması ve hatasız alış veriş yapan öğrencilerin ödüllendirilmesi, vb. (akademik beceri),

Kurumunuza ait program, modül sınırlamalarını siz değil, otomasyonunuz takip etsin.

Bir grup öğrenciyle sabah yataktan kalkıp bir gün boyunca yaptıklarının doğaçlama yoluyla canlandırılması ve dramatize edilmesi ( eğiticinin kostüm giyerek gruba liderlik yapması katılımı arttırıp öğrencileri daha da çok heyecanlandıracaktır)- (özbakım becerisi), gibi. Bilginin ve becerinin eğlenceli bir şekilde öğretilip, yapılan dramatizasyon çalışmaları ile de kalıcı hale getirilmesinin yanı sıra rekreatif etkinlikler beyin jimnastiğini de içerir. Çünkü her oyun bir zeka yumağıdır ve belirli kurallar dâhilindedir. Ayrıca, her oyun içinde katılımcı tarafından çözülmeyi bekleyen onlarca problem vardır ve oyunu oynayan kişi oyun içerisinde bu problemleri sürekli çözer. Böylelikle de farkında olmadan beyin jimnastiği yaparak problem çözme yeteneğini de geliştirmiş olur.

3. Ruhsal ve duygusal gelişime etkileri: Ruhsal ve duygusal gelişimi destekleyici rekreatif etkinlikler sosyalleşmeyi, özgüven becerisini, sosyal uyum becerisini ve yaşam motivasyonunu hedefler. Bu amaçla yapılan rekreatif etkinlikler grup etkinliği olarak yapılır. Amaca ve gruba en uygun etkinlik seçilir. Tüm grup üyelerinin etkinliğe aktif olarak katılımı sağlanır. Grup liderinin veya eğiticinin, katılımcıların aktif hale gelebilmesi ve motive olabilmesi için kurduğu diyaloglara ve verdiği yönergelere özen göstermesi gerekmektedir. Etkinlik boyunca grup üyelerinin motivasyon ve ilgi düzeylerini sürekli kontrol etmelidir. Oluşabilecek problemleri baştan sezinlemeli ve çözmelidir. Örneğin; farklı yaş gruplarından oluşan bir basketbol oyununda yaşı küçük olan katılımcıların da motive olabilmesi için potanın yükseklik seviyesinin düşürülmesi, standart müsabaka topu yerine daha küçük bir basketbol topu kullanılması ve oyun içerisinde birbirleriyle paslaşmasının sağlanması ve her iki takımında eşit beceri düzeyinden oluşması gereklilikleri gibi. Ruhsal ve duygusal gelişim amaçlı yapılabilecek rekreatif etkinlikler; Kurum içi ve kapalı alanlarda; takım sporları, raket sporları ve mücadele sporları, zihin jimnastiği sağlayabilecek oyunlar, bu amaca yönelik eğitsel oyunlar, sahne oyunları ve sahne gösterileridir. Açık alan etkinlikleri ise; kültürel, sanatsal, sportif ve yaşam motivasyonu arttırma amaçlı yapılan geziler, organizasyonlar ve yarışmalardır.

Performans Takip Formu (PKT) eğitmenleriniz internet üzerinden girsin, siz sadece çıktıları alın.

4. Dil gelişimine etkileri: Dil gelişimine katkı sağlamak amaçlı yapılan rekreatif etkinlikler; özgüven becerisini, diyafram kullanmaya yönelik çalışmaları ve konuşma organlarını olabilen en yüksek düzeyde kullanmasını ve pratik yapmasını hedefler. Dil gelişimi amaçlı rekreatif etkinlikler; sahne oyunları, drama çalışmaları, bu amaca yönelik eğitsel oyunlar, yarışmalar, spor, üflemeli çalgılar ile müzik yapma ve havuz oyunlarından oluşur. Bu faaliyetlerin dil gelişimine etkileri şu şekildedir: Bir sportif çalışma veya spor müsabakası ile öğrencinin moral ve motivasyon seviyesinin yükseltilmesi, kendine duyduğu özgüvenin artması ve yaşayacağı heyecanlarla konuşma pratiği yapması sağlanır. Havuz oyunları ve üflemeli çalgılar ile yapılan uygulamalarda yoğun olarak diyafram çalıştırılır ve bu alanda gelişme sağlanır. Sahne oyunları, drama çalışmaları ve dil gelişimi amaçlı yapılan eğitsel oyunlarda ise tüm alanlara hitap eden kombine bir çalışma söz konusudur. Öğrenci aldığı rol veya görev ile bir şeyleri başarmanın mutluluğunu yaşarken aynı zamanda da motivasyon ve özgüven becerisi kazanır.

Sahnede sesinin iyi duyulması ve tonlamanın yerinde olması için ise birey yoğun olarak diyafram kullanır. Böylelikle etkinlik içerisinde diyafram çalışması da yapmış olur. Sahne oyunlarındaki aldığı rollerde, eğitsel oyunlardaki görevlerinde ve yapılan tüm etkinliklerde öğrenci yoğun olarak sorumluluklarını yerine getirme isteği ve etrafı ile iletişim kurma gereği duyacaktır. Bu gereksinim akabinde konuşma organlarını kullanacak ve pratik yapmış olacaktır.

5. Ailenin yaşam motivasyonunun yükseltilmesindeki etkileri: Günümüz toplumunun önemli bir kesiminde engelli olmak maalesef bir ayıp, önemli bir kusur olarak hala görülmekte ve bunu her fırsatta da engelli bireye ve ailesine hissettirmektedirler. Sosyal çevrenin bu olumsuz tutumlarından dolayı engelli bireyin aileside olumsuz olarak etkilenmekte, yaşam motivasyonu ve yaşama isteği azalmakta ve hatta bazı ailelerde psikolojik sorunlar ortaya çıkmaktadır. Engelli bir çocuğa sahip ailenin bulunduğu sosyal ortamda maalesef sürekli cevaplaması gereken bazı sorular vardır.

Öğrenci, veli, verilen eğitimler, kesilen faturalara ait ayrıntılı istatistik çıkartın.

senin çocuk ne zamandır böyle? Hiç iyileşmeyecek mi ?; siz çocuğu yıllardır okula götürüyorsunuz ama hala iyileşmedi, hep böyle mi kalacak?; diğer çocuklarının da hasta olmadığına emin misin?; bizim oğlanda sınıfı yine pekiyi ile geçti, senin çocuğu normal okula almazlar değil mi?; sizin halinize de çok üzülüyorum, Vah! Vah! Allah düşman başına vermesin?; kim bilir ne günah işlediler de Allah onlara böyle evlat verdi?; bizim çocuk senin hasta oğlanla oynuyor, çocuğuma bir şey olmaz değil mi?; gibi birçok anlamsız sorularla maalesef her gün karşılaşmakta ve ruhsal anlamda da olumsuz yönde etkilenmektedirler. Bu olumsuz sosyal çevrenin etkilerini azaltmak amacıyla rekreatif etkinlikler ailenin yaşam motivasyonunu yükseltmeyi ve engelli bir çocuğu olduğu gerçeğinin kabullenmesinde de yardımcı olmayı amaçlar. Bu bağlamda rekreatif etkinlikler, engelli bireylerin yeteneklerinin ve başarılarının sahnelenmesine, toplum tarafından kabullenilmesine ve yarışmalara katılarak başarı elde etmesine, velhasıl tüm yeteneklerini sergileme imkânı bulmasına bu hayatta bende varım; demesine önemli katkılar sağlamaktadır. Engelli bireyin başarma isteği ve azmine karşın ailenin duyduğu övünç ve gurur yukarıda belirttiğim olumsuzlukları en aza indirmiştir. Engelli aileleri Benim çocuğum da birçok işi başarır; sözüne en iyi desteği tüm sosyal çevreye karşı rekreatif etkinliklerde bulmuştur. Engelli bireylerin yeteneklerinin sahnelenmesi ve ödüllendirilmesi dolaylı yoldan ailenin de yaşam motivasyonunu yükseltmiştir.

6. İş verimliliğine etkileri: Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde görev yapan eğitim personeli, kaliteli ve programlı bir eğitim yapabilmeleri için sahip olduğu yetilerinin yanında, sürekli birbirleriyle iletişim ve sinerji halinde bulunmaları ve bir ekip ruhunu oluşturmaları gerekmektedir. Bunun yanında eğitim personelinin moral seviyesinin yüksek olması da önemlidir. İş verimliliği alanında rekreatif etkinlikler; çalışanların moral ver motivasyon seviyesini yükseltmeyi, sosyalleşmesini, birbirlerine güven duymasını, bulunduğu iş ortamında mutlu olmasını, mesleki iş yaşamından dolayı oluşabilecek fiziksel ve ruhsal problemlerini oluşmadan önce engellemeyi veya iyileşme sürecine katkı sağlamayı ve çalışanların tümü arasında bir ekip ruhu oluşturmayı amaçlar. Bu amaçlar doğrultusunda kapalı ve açık alanlarda etkinlikler ve organizasyonlar düzenler. Bu etkinlikleri; kurum çalışanları arasında yapılacak mini turnuvalar, kurum çalışanlarından oluşan tiyatro ve gösteri grupları, tüm çalışanlarla birlikte yapılacak doğa ve kültürel geziler, grup halinde yapılabilecek sportif, sanatsal ve kültürel etkinlikler, vb. olarak sıralayabiliriz. Rekreatif etkinlikler katılımcı türüne göre farklılık gösterse bile tüm etkinliklerde amaç yaşam motivasyonunu yükseltmek, var olan yeteneklerinin ortaya çıkmasına ve sunulmasına katkı sağlamak ve bireyin bedensel ve ruhsal gelişimine katkı sağlamaktır.

Kurumunuza ait program, modül sınırlamalarını siz değil, otomasyonunuz takip etsin.

NOT: Bu çalışmadaki verilere ve bulgulara 16 aylık gözlem sonucunda varılmıştır. Denek grubu, zihinsel ve zihinsel-bedensel engelli 250 öğrenciden oluşmaktadır. 75 engelli bireyin velisi ile günlük yaşamda karşılaştıkları sorunlar; hakkında görüşme yapıldı. Rekreatif etkinlikler hakkında daha fazla bilgi edinmek için mumin_kozan@mynet.com ile rekterapist@hotmail.com adreslerinden bana ulaşabilirisiniz.

KAYNAKLAR:
1- Yrd. Doç. Hasan Avcıoğlu / Etkinliklerle Sosyal Beceri Öğretimi
2- Ruhi Sel / Okul Öncesi Çocuklarda Oyunlar ve Rondlar
3- Doç. Dr. Fuat Karaküçük / Rekreasyon Boş Zaman Değerlendirme
4- Gülşah Dalkılıç / Endüstriyel Rekreasyon ders notları
5- Menşure Aydın / Engellilerde Spor ders notları